Жашауубузгъа къууат берген санат

Архитектура грек тилден келген сёздю. Ол биринчи, алдагъы неда алда баргъан деген магъананы тутады. Аны бла кюрешген адамгъа уа архитектор дейдиле. Ол не зат эди? Сёз ючюн, къурулушну алып айтханда, жашау журтму болады, огъесе башха объектми – архитектор аны мурдорундан башлап башына дери проектин кеси этеди. Жерине кёре къаллай мекям орнатыргъа боллукъду, андан сора да мурдоруна, къабыргъаларына, юйню башына къаллай ауурлукъ тюшерикди. Кесини ауурлугъу, къардан, суудан келген ауурлукъ.

Мекямны тыш кёрюмдюсюне уа энчи эс бурады. Шахарда, элде болса да орамланы, юйлени бир бирге тап келишип ишленнгенлери ол барысы да архитекторну къыйыныды. Архитектурагъа «уюгъан макъам» деп да айтадыла. Кертиси да ол алайды. Къайсы объектге къарасагъыз да, ол кесини сыфатын кёргюзтюп турады. Сёз ючюн, Москвада Останкинская башня, бир бирге экономика жаны бла болушлукъ бериу Советни (СЭВ) мекямы. Юлгюге кёп тюрлю сейирлик затланы айтыргъа боллукъду. Хар къайда да юйню ишлерден алгъа архитектор ол жерни халына энчи эс бурады.

Энди уа таулу архитектураны юсюнден да бир къауум сёз айтайыкъ. Таулу юй ишлесе, анга битеу эл болушлукъ этгенди. Ол изеу этип, жууугъун, ахлусун, тенгин, къоншусун болушлукъгъа жыйып болгъанды. Юй ишлеген жерге чакъырылгъан, чакъырылмагъан да келгенди. Хар адам кеси билген жумушну этгенди. Ишни бардыргъан оноучула да болгъандыла, анга кёре да хар тюрлю ишни кесини устасы. Сёз ючюн, бирле ташны уста къалагъандыла, башхалары сюртгенде, иги ишчиле болгъандыла. Юй башын жапхан а энчи усталыкъгъа саналгъанды.

Аллай жерге чакъырылмай да кёпле келгендиле. Бирле юйренирге, бирле да фахмуларын кёргюзтюрге. Хар адам билгенине кёре ишчи сауутун да алып, алай келгенди. Адамланы усталыкъларына кёре жумушла буюрулгъандыла.

Малкъар, Холам-Бызынгы жанында, Чегемде да юйлени къабыргъалары асламысында ташдан къаланнгандыла. Басхан ауузунда уа аланы агъачдан да этип болгъандыла. Юйню ортасында чигинжи болгъанды. Ол жерге къазылып салынмагъанды, таш юсюне орнатылгъанды. Суратда сиз аны кёресиз. Чигинжини юсю бла баргъан агъачха хырыкъ дейдиле. Аны башында тизилгенле илишкиледиле. Илишкилени башында чырпыла, аны юсюне уа арпа, будай салам болса да салыннганды. Ол ишленип бошалгъандан сора, юйню башына топуракъ къуйгъандыла. Аны къалынлыгъын топуракъгъа кёре этгендиле.

Сёз ючюн, Огъары Малкъарны топурагъыны юзмези кёп болгъаны себепли, ала топуракъны къалын къуйгъандыла. Малкъарлыла алай айтып болгъандыла: «Быллымны топурагъындан эки эн къалынлыгъы чакълы къуюлса, ол юйню башындан суу ётмейди», - деп. Бир-бир элледе, сёз ючюн, Кюнлюмде, Къоспартыда, Усхурда, Жаболада, Зылгыда, Булунгуда, Думалада, Быллымда дегенча юйле тигирек жерледе ишленнгенлери себепли, бир юйню чорбаты экинчисини арбазы болгъанды. Суратда ол кёрюнюп турады. Тюз жерлени уа бахчагъа сакълагъандыла.

Юй иги къаты болурча малкъарлыла чигинжилени хайырланнгандыла. Бир темир чюй урулмай ишленнген юйле болгъандыла. Юйню ичи топуракъ бла сюртюлгенди, андан сора тытыр бла акъланнганды. Малкъарда ачыкъ, ёре ожакъланы хайырланнгандыла. Ёре ожакъланы асламысында къайын тереклени чыбыкъларындан эшгендиле. Ичи, тышы да топуракъ бла сюртюлгенди. Артдан-артха от этилген жерде къабыргъаланы къурум басханды. Ол а жылтырауукъ болады, экинчи бояу бла боялгъанча. Асламысында таулула бир къатлы юйле ишлегендиле. Алай бир-бир элледе, сёз ючюн, Кюнлюмде, Шыкъыда, Огъары Чегемде, эки къатлы юйле тюбегендиле. Аланы кечирек, онтогъузунчу ёмюрню ахырында, ишлеп башлагъандыла.

Османланы Хыйса.
Поделиться: