Буюрулмагъан сюймекликни жыры

Хапармы, таурухму, жырмы, жомакъмы, къайсы болса да, хар бирини кесини тарыхы, къадары барды. Дуния жарыгъын кёргенден сора уа ала, аууздан-ауузгъа кёче, жер кёре айланнган жолоучу кибик, тёлюден тёлюге ёте барадыла.

Биз хапарын айтырыкъ да аллай чыгъармаладан бириди. Анга «Дадашны жыры» дейдиле. Кимди Дадаш, бу тизгинлени ким жазгъанды, ала нени юсюндендиле? Биз ол соруулагъа жууап этейик.

Дадаш Османланы Жюнюсню жашыды. Ол 1914 жылда Огъары Малкъарда Мухолда туугъанды. Атасы сабий туугъунчу ажымлы ёлгенди. Жашчыкъ бираз ёсгенден сора, анасы жангы юйюр къураргъа сюйгенин билдиргенинде, аппасы Токъмакъ, бу бала тукъумда ёссе игиди, муну менде къой, деген эди. Алай бла ол сегиз жылына дери аппасыны къолунда тургъанды.

Жыл саны келген Токъмакъ къаты ауругъан кезиуюнде жашларын, къызларын да чакъырып: «Хунери болгъан гиртчи сабийди. Къолундан кёп зат келликди. Не да болсун, окъутмай къоймагъыз», - деп осуят этеди. Дадашны атасыны эгечлери, къарындашлары сабийни асыры ариу кёргенден, хар бири да аны кесинде тутаргъа, окъутургъа, юйретирге да ыразы эдиле.

Жаш элде школну бошагъандан сора Нальчикде Ленинчи окъуу шахарчыкъда билим алгъанды. Ол мектепни айырмалы бошагъанладанды. Сора типографиягъа наборщик болуп тохтайды. Бираздан а радиокомитетде малкъар тилде бериулени хазырлап башлайды. Ол кезиуде аны Ростовха окъургъа жибередиле. Аны бошап къайтхандан сора уа, «Социалист Къабарты-Малкъар» газетни редакциясында ишлеп тебирейди. 1935 жылда уа аскерге чакъырадыла. Андан башлап ёлюп кетгенчинге дери Дадаш аскер кийимлерин тешмегенди. Къуллукъ этиуюн Армавирде экижыллыкъ аскер училищеде башлагъанды. Элде уа аны сюйгени къалгъан эди – Ажоланы Аминат.

Дадаш аны да биргесине элтирге деп тургъанды. Болсада къызны анасы унамады. Ол да сабийине кесича оноу этген эди, къатындан узакъ жиберирге сюймей. Алай бла жаш адамлагъа айырылыргъа тюшгенди.

Ала экиси да бир бирни къаты сюйгенлей къалдыла. Алай андан не хайыр, Аллах жазыу бермесе. Жаш аскер ишин къоюп, элге къайтмады, къыз да анасыны оноуундан чыгъып, юйюн къоюп кеталмады. Бу жол да таза сезимден эсе жашау халла кючлю болдула, эки жюрекни бир бирлерине термилте къойдула.

Аминат а Дадашха жыр жазгъанды. Элде сабийле окъуна биле эдиле аны. Мухолдан Атабийланы Магомет гитче заманыбызда орамлада аны сёзлерин къатлап айланнганбыз, деп эсгериучю эди. Бюгюнлюкде уа жырны Хасаниядан Ажоланы Абдул-Керим айтады. Биз да окъуучуларыбызны ол тизгинле бла шагъырей этейик, эки инжиле къалгъан инсанны къадарларына да жарсыйыкъ.  

Сакъла, ариуум, сакъла, ариуум,
Биз бирге жашау этербиз.
Бёлек жылланы жашау этерча,
Уллу шахаргъа кетербиз.

Украина бир аман узакъды,
Ма, машинасыз баралмам.
Бир бирсиз жашау бизге тузакъды,
Мен сенсиз насып табалмам.

Эки сюйген бир болмайды, дейле,
Аллахдан буйрукъ жазылмай.
Неден тургъанма, къалай тургъанма
Айтама десем, базынмай?

Украина бир бек узакъды,
Жетдиралмайма кёзюмю.
Телефон бла сёлешеме да,
Эшитдиралмайма сёзюмю.

Сюйгеним манга письмо жазады 
Хасан кёлню боюнунда.
Аны бла къачан жашау этерме, 
Ойнай, кюле къоюнунда?

Сюйгеним келеди деселе, ой анам,
Чабыб а къарар эдим аллына,
Сюймеклик ауруу жюрекге тюшсе,
Къан жюрюмейди санынгда.

Бир бирни ичин къалай билейик,
Къыйынды аны билмеклик.
Дунияда жашаудан татлы жокъду,
Аны да хорлайды сюймеклик.

Аскерчи жашла оюн ойнайла,
Келчигиз, къызла, барайыкъ.
Кимни сюйгени ариу ойнай эсе да,
Кёлюн алайыкъ, къарайыкъ.

Ах, дунияны не этейим энди,
Сюйгеним менден ёнгелеп.
Энди мени ючюн дуния жашасын
Тауладан ташла тёнгереп.

Ёмюрю былай кетсе да сюймем,
Халымы унутуп. Жашланы
Наным ёлмесин, кёрюп болалмайма
Бир кесчигинден башханы.

Болмасын деп да бош айтама,
Ол, командирге салынсын.
Военна адамны тынчлыгъы жокъду,
Кена кюйюм аман алынсын.

Хунада ташла иш да эрийле
Бир-бирде мени халыма. 
Шо, аны тырнагъы ачыгъандан эсе,
Аман кюн келсин жаныма. 

Ой, командирча бир ариу ойнайды,
Мени сюйгеними къучагъы.
Ой, игисагъан, болуп къалыр эди
Жанына такъгъан бичагъы.

Бичагъы болуп мен къалсам эди,
Кюнден тагъар эди жанына.
Ол Герой болсун Совет Союзда,
Орден да берилсин наныма.

Ма, хар кимге да ариу кёрюннген
Сюйдюмю да барды кесини.
Мени наным а аллай жаш болур,
Орденледен толуп ёшюню.

Къаргъамачы, анам, къойчу бир, 
Аллах айтса, келликди.
Ол – армияда командир, 
Манга не насып берипди. 

Ол аскер борчун анда этеди. 
Киев шахарда тохташып.
Эсимде дайым анга кетеме,
Жеталмай къалдым, ажашып.

Сюйген адамым, арабыз – узакъ.
Къырал салгъанды чеклени
Сенсиз мени жашауум – тузакъ.
Жукъум къойгъанды кечени.

Жашла, къызла да туууп,
Биз толу юйюр болгъыек,
Биргебизге уа Малкъаргъа элтип,
Анда уа жашап тургъыек.

Уллу Малкъарда бизге тюберле
Тауу, сууу да, къууана.
Жангы юйюрге саулукъ тилерле,
Хар юйде той-оюн къурала.

Эки сюйгенни къадарларыны юсюнден айтханда, Османланы Дадаш аскерде Хасан кёлню къатында японлула бла сермешге да къатышханды. Андан Украинаны тийресинде къуллукъ этеди. Ол кезиуде Уллу Ата журт уруш башланды. Кёп сермешлеге къатышып, энчи жигитлигин кёргюзтгенди. Урушну биринчи айларында окъуна анга Къызыл Байракъны аскер ордени берилген эди.

1944 жылда онтогъузунчу мартда батырлыгъы ючюн Совет Союзну Жигити атха да кёргюзтюлген эди. Халкъны кёчюрюлген кезиу болуп, ол берилмей къалгъанды. Кеси уа 1945 жылда 24 апрельде Берлиннге жетген жерде Гроссенхайн шахарда жан бергенди.

Османланы Хыйса.
Поделиться: