Миллет тарыхыбызны кюбюрчегинден

- Таурух -

Кёчгюнчюлюкден къайтхандан сора, малкъар халкъ кесини фольклорун сакъларгъа итиннгенди. Аны бла байламлы 1962 жылда Нальчикде «Малкъар халкъны диалектологиясындан, лексикасындан эм фольклорундан тинтиу материалла» деген китап басмадан чыкъгъан эди. Анда кёп сейир материал басмаланып, бюгюннге дери сакъланнгандыла.

Бюгюн сизни андан «Юч эфенди бла Кёзбау» деген таурух бла шагъырей этерге сюебиз.

Бир элде Кёзбау деп бир къатын болгъанды. Ол элде къатын да, къызда да Кёзбаудан ариу тиширыу жокъ эди. Дагъыда ол элде юч эфенди жашагъандыла. Ючюсю да бир бирге ал бермей ол къатынны эринден сыйырыргъа кюрешгендиле.

Бир кюн Кёзбау быстыр жууа тургъанлай, эфендиле къатындан сёз алыр мурат бла башха-башха аны юйюне келип сёлешгендиле. Къатын ючюсюне да келирсе деп, бары да бир кечени ичинде бир бирлеринден бешишер минутха кечирек къалырча чакъыргъанды. Кёзбауну эри да ол кече къошдан келирге керек болгъанды. Эфендиле кюннге 3-4 кере жууунуп, ол кечеге кеслерин хазырлай эдиле. Барыр кечелерини кюнюнде, ала бир бирлеринден хапарлары болмай, омакъ кийиннгендиле.

Кече, къатын юйюнде олтуруп тургъанлай, эшик къагъылгъанды. Кёзбау, кёзюн-башын жарыкъ этип, биринчи эфендини аллында ашарыкъ салып, къангагъа олтурду.

Эфенди кесин эт бла бозагъа жарашдыргъанлай, эшик дагъыда къагъылды. Кёзбау эрлай биринчи эфендини чардакъгъа букъдуруп, экинчи эфендини да, биягъынлай жарыкъ болуп, чакъырды. Хазыр ашарыкъны эфендини аллына салып, хапар соруп башлагъанлай, биягъы эшик къагъылды. Къатын бу эфендини да чардакъгъа ашырып, эшикни ачды. Ючюнчю эфенди тюлкюча ышара кирди. Кёзбау хазыр этип сакълап тура эдим деп, муну аллына да биягъы боза аякъны бла этни салды. Эфенди тепсиге чёкгенлей, эшик тёртюнчю кере къагъылды.

   Кёзбау, секирип къобуп, ючюнчюню да ол эфендиле болгъан жерге ашырып, тепсини да жыйып, эшикни ачды. Эшикден эрини киргенин эслеп, къатын бек къууанды. Ол аны олтуртуп, аллына дунияны ашарыгъын салды. Юч эфенди да чардакъда сагъышлы болуп, Кёзбау бла эри да юйде бирге тангнга чыкъдыла. Танг атханлай, къатын эшикни ачып, от этип, эрине да бозадан ичирип, барып эфендилени къатынларын ючюсюн да чакъырып келди. Кёзбауну жарыкъ болуп тургъан эри къатынла бла ойнап тебиреди. Къатынла Кёзбауну эрине бирем-бирем тартдыра эдиле. Алай аны бла эркин ойнаргъа бир бирин жибермей эдиле.

Кёзбау, эрини кёзюне къарап:

- Эрттеден бери ушкогунгу да атмагъанса. Тот да болгъан болур. Алчы да, чардакъгъа тут да, эски адетибизни эсге тюшюре бир ат, - деп тиледи.

  Ол заманда киши, секирип къобуп, ушкогун алып, тёрт жанына къарады. Сора чардакъгъа айландырып бир кере атдыргъанынлай, эфендиле ючюсю да секирип тюшюп, къатынларыныны къатлары бла эшикге-эшикге къачдыла. Ала къачып чыкъгъанлай, Кёзбау къатынлагъа да, эрине да хапарны аллындан тутуп айтды.