Бирлик – ол бир бирге къайгъыра, бир бирни ангылай билиудю

Жамауат: бу сёзге къаллай бир магъана сыйынады! Не къыйынлыкъда да адам абызырамайды, билсе къатында адам боллугъун. Адам – ол жаланда эгеч, къарындаш тюйюлдю, эллилеринг, жерлешлеринг. Жамауат жыйылып, юйле ишленнгендиле кёчгюнчюлюкден сора. Жамауат жыйылып, оноу этилген эди Азияда: Ата журтха къайтабыз, деп. Белгилиди, ол кезиуде таулулагъа айныр онгла къураргъа да, не жаны бла болушургъа да сёз бере эдиле къуллукъчула. Алай жамауат а жерибизге къайтыргъа оноу этген эди. Адамла бир бирлерин эшитселе, ангыласала, хар зат да къуралады. Алай шёндю бир-бирле башхаланы не эшитирге, не кёрюрге истемейдиле. Аны хатасындан а адетле бла тёреле да чачылып, унутулуп барадыла.  Жырларыбызны, таурухларыбызны, жомакъларыбызны асламысын заман жутханды. Жазаргъа нек юйреннген эдик биз, аланы окъуна жазып, сакълаялмадыкъ эсе? Къылыгъыбыз да тюрленнгенди, кёбюсюнде осал, миллет ызгъа сыйынмагъан жанына. Сёзсюз, бир-бир адетлерибизни къайтарыргъа керекди, дейдиле таматала. Алай алгъа атларгъа къоймагъан тёреле да бардыла.

Кёп акъсакъалланы оюмларына кёре, ёлгенни асырау бла байламлы адетлерибизни бир-бирлери артыкъдыла, керексиздиле. Таулу халкъ алайсыз да аз къыйынлыкъ кёрмегенди, чачылыр, тёгюлюр ючюн къалмагъанды. Бюгюн да келин келтиргенде, ауушханны асырагъанда да асыры кёп ырысхы къоратылады, кесибизни къалай бла къыйнайыкъ деп кюрешгенча, деп чертедиле элледе акъсакъалла.

Къайдан чыкъгъанларын бир киши билмеген адетле жюрюйдюле. Къызны элтирге келген киеу нёгерледен бирини къолуна бир бири юсюне къапланнган, ичлери аракъыдан толгъан эки стаканны тутдурдула. Башына да чий жумуртханы салып. Жаш айтды: «Мен бу ишни эталлыкъ тюйюлме, кечгинлик тилейме, аны ючюн тазир тёлейим». Былайда киеу нёгер терс эди деп ким айталлыкъды? Тёрде олтургъанладан бири уа: «Ол затны эталмазлыкъ болуп, атангы башынамы келгенсе бери?» - деди. Уялыргъа тюшдю. Аны уа элде намысы жюрюген акъсакъалладан бирине санай эдиле. Алайды да, къуруда къартны айтханына къарс уруп турургъа кереклиси да болмаз.

Шёндю бир-бир элледе дууаны иймамла кетергендиле, ол ислам диннге келишмейди, деп. Бир заманда элни аягъындан башына эрттен дууагъа къабырлагъа жюрюп тургъандыла. Жайда бир иш. Къыш сууукълада уа? Адамланы къоллары, аякълары юшюрге жетип. Энди ол адетни къалгъаны иги болгъанды. Алай алыкъа ёлгенни юсюнде къаралыргъа, «ревизия» этилирге керекли адетлерибиз бардыла, дейдиле таматала. Баям, ала жыйылып, бир оноугъа келселе, иги боллукъ болур эди.

Алгъын битеу осал адетлени «жарты моллала» чыгъаргъандыла деп турдукъ.Энди уа? Дин жаны бла бийик билимли эфендиле бардыла. Ала «жик дууа», «дууа тутхан кюн», «жыллыкъ» деген затла жокъдула, ырысхыгъызны керексизине жоймагъыз деп, не къаты кюреше эселе да, халкъыбыз ол адетледен айырылыргъа сюймейди.

Эфендини айтханын эт, этгенин этме деген сёзле, баям, бюгюн магъаналарын тас этген болурла. Кеслерин муслийманлагъа, дин ахлулагъа санап, эфендини айтханына уа ахыры да къулакъ салмау – ол неге ушагъан ишди?

Алай тюйюл эсе, бушууу болгъан юйде эт къазанла нек къайнайдыла, хант къангаланы ашарыкъладан нек толтурадыла? Жюзюм, алмала, кертмеле, бананла, татлы суула, конфетле, къалачла…Башха болмай, бир къууанчлы ишдеча. Энди жаланда ичги къалып турады. Иймамла шагъатлыкъ этгеннге кёре уа, бир-бирде ичги окъуна жюрюйдю… Халгъа къарасанг, адамла ашаргъа жыйылгъан сунарыкъса. Ашарыкъланы тюрлю-тюрлюлерин келтиредиле, аланы ашап да бошаялмайдыла. Къалгъанын а тёгерге керек болады. Аш бла алай «ойнаргъа» жарамайды.

Бу ишлеге къарап, ачлыкъ сынагъан таматала, ачлыкъдан ёлгенлерин асырагъанла не сагъыш эте болурла? Дууагъа, къайгъы сёзге келгенлеге чай ичирмегиз деп киши да айтмайды. Сёз керексиз къоранчланы юслеринден барады.  Ёлгенни арбазында не къой, не тууар къалмагъанлыкъгъа, киши жарсымагъанча кёрюнеди. Саулагъа уа жашаргъа керекди.

Башында айтханыбызча, алгъын дин къуллукъчуланы терслеп тургъанбыз. Энди уа ёлгенни асырау бла байламлы ишни юсюнде эфендилени бла халкъны араларында бир бирлерине къажаулукъ чыкъгъанча болуп турады.

Эфендиле малларыгъызны соймагъыз, мюлкюгюзню керексиз чачмагъыз, жокъду ислам динде аллай адет деп кюрешгенликге, айтханларын этдиралмайдыла, 52-чи кюннге дери ёлгеннге хар байрым ингир сайын локъумла, конфетле, къалачла юлешип тургъан хар юйюрге да бир кибик тынч тюйюлдю.Ол да динде барды деп киши айтмайды. Садакъа керекли, тийишли жерине берилсин. Анга эс бургъан а жокъду.

Арт заманда къоншу республикалада муслийманланы дин аралары оноу этгеннге кёре, энди ёлгенни ашырыуда омакъ столла, кёп ахча къоратылгъан ишле тыйыллыкъдыла. Россейни бек къарыусуз жашагъан жери, айнымагъан, ишсизликден къыйналгъан – Кавказды. Да сора биреу этгенни этеме деп, кредитлени бугъоууна кирген тюзмюдю? Адамла уяладыла байла этгенни къайтармазгъа, «ёлгенибизни сыйсыз этгенлей болмасын» дейдиле да, борчлагъа киредиле. Былайда акъсакъалланы оюмлары бирди: байла байлыкъларын жандауурлукъ ишледе, эллилерине ишчи жерле ачыуда кёргюзтсюнле, алай жууукъларын – ахлуларын ашыра туруп, къарыусузланы эсде тутаргъа борчлудула. Тамбла аланы адамлары ёлсе, ала эталлыкъмыдыла байла этгенни, этмеселе уа, уялырламы?.. 

Ёлгенлени асырауну къоранчсыз этерге керекди, дейдиле Кавказны битеу республикаларында да дин ахлула. Къарыусузланы кёллерин сакълар ючюн. Байлыкълары болгъан сабийле, къартла тургъан интернатлагъа аш–суу элтсин, кийим, мебель алсын - Россейде казна юйледе болум аламат болмагъанын барыбыз да билебиз. Бу къыйын проблемаланы жалчытыр, бир ызгъа сыйындырыр ючюн бирлик керекди. Бармыды ол бирлик?!  Жарсыугъа, угъай. Жаланда Нальчик шахарда къаллай бир интернат барды! Акъылдан кемле тургъан интернат, къартла эм инвалидле жашагъан интернат, школчуланы бир къауум интернатлары, Нартанда – ёксюзленики, Прохладнада – къыйын ауругъан сабийленики…алагъа этейик аш да, суу да.

Адам ёлсе да, аны ызындан, аны къой да, къууанчда окъуна къарыусузлагъа, саусузлагъа аш-суу берген, интернатлада ремонтха, мебельге ахча бла болушхан бек сууап боллукъду. Кезбаудан сора жашауда зат къалмаймы къалгъанды? Тау элледе окъуна къыйналып жашагъанла аз тюйюлдюле. Да сора алагъа болушмагъанлай, тойлада, бушуулада миллионла къоратхан тюзмюдю?

Насыпха, арт заманда жыйырма адам жыйылып этилген къууанчла да болгъандыла. Аллай эсли ата-аналагъа хурмет этерчады. Бушуулада да, жамауат не зат айтыр деп къоркъмай, садакъаны къарыусузлагъа элтгенле чыгъарла эселе уа? Къууанчлада да беш-сегиз жюз адам жыймай, бир жандауурлукъ иш этерге, сора унутулмазлыкъ жолоучулукъгъа чыкъгъанла болурламы келлик дунияда? Не ишни да эте туруп, бек биринчи, аны магъанасы бармыды, жокъмуду деп сагъышланыргъа тийишлиди.