Беслан – саулай Кавказны ачыуу, къыйынлыгъы, миллетлени бирликлерини белгиси

3 сентябрь - Терроризмге къажаулукъда бирликни кюню  

3 сентябрьде Россейде терроризмге къажаулукъда биригиуню кюню белгиленеди. Ол не бла байламлы болгъанын ангылатыр кереклиси да болмаз. Къоншу республика Шимал Осетия-Аланияда Беслан деген гитче шахарчыкъда 20 жыл мындан алгъа болгъан кюйсюз иш адам улуну эсинден бир заманда да кетерик тюйюлдю десек, жангыллыкъ болмазбыз.

Билимни кюнюнде 1-чи номерли школну арбазына мингден аслам адам жыйылгъан эди – окъуучула, аланы ата-аналары, аппалары бла ынналары, устазла. Ол аллай ариу тёре болгъанды – билим алыргъа келген сабийчиклени жашауну кенг жолуна юйюр саулай ашыргъан. Алай байрам къонгуроуну, алгъышланы, жырланы бла тепсеулени орунларына школну арбазында окъла атылгъандыла. Ол кюн бандитлени къолларына тюшюп сау къалгъанла школну бошагъандыла, андан ары билим алып, жашауда кеслерине тийишли жер алгъандыла, юйюрле къурагъандыла. Алай 186 балачыкъ ёмюрлюк болгъандыла…

Ачы тарихле

Бандитле 1128 адамны жесирге алып, юч кюнню алагъа аш-суу бермей, жерлеринден теберге къоймай, зорлукъ сынатып тургъандыла. Аманлыкъчыланы излемлери кёп эдиле, аладан башы – Чеченден россейли аскерлени чыгъарып, Ичкерия республиканы жалынчакъсызлыгъын къабыл кёрюу! Бу затла толтурулмазлыкълары уа кимге да хакъды.

Эркин этиу операция 3 сентябрьде сунмай тургъанлай башланады. Сентябрьни ал кюнлеринде 334 мамыр бесланчы жоюлгъанды, аладан 186-сы – бир тюрлю терсликлери болмагъан сабийчикле. Окъуучуларын къоруулай, ол кюнледе 17 устаз жашауларын бергендиле. Жесирлени эркин этген кезиуде кюч структураланы 13 келечиси жоюлгъанды, ол санда энчи буйрукъла толтургъан «Альфа» эм «Вымпел» къауумланы 10 къуллукъчусу.

Энтта 800-ден аслам адам тюрлю-тюрлю жарала алгъандыла. Алай кеслерин къоруялмазлыкъ, къарыусуз сабийле сауутланнган бандитлени къолларына тюшгенлерин, ала юч кюнню сынагъан зорлукъну юслеринден билип, анга жюреклери жарылып да   ненча адам ёлген болур дуния башында ол кюнледе?

Чабыууллукъну 32 террорист этгенди, аладан сау жаланда бири къалгъанды – Нурпаши Кулаев. Ол сюдню оноуу бла жашаууну ахырына дери Огненный айрыкамда «Полярная сова» энчи низамлы колонияда тутуллукъду.  Журналистледен бирине берген интервьюда ол бандитле терактха алгъадан да хазырланнганларын айтханды. «Норд Остда» адамла кёп эдиле, алай бизни излемлерибиз толтурулмай къалгъандыла. Сабийлени жесирге алсакъ, айтханыбызны этмей къоярыкъ тюйюлдюле деп ангылатхан эдиле командирлерибиз. Мен энди жашаууму ахырына дери тюрмеде турлукъма, алай атым сабийлени жесирге алгъан малгъуннуча белгили болгъандан эсе, ёлюмню сайларыкъма», - дегенди ол.

Даулашла тохтамайдыла

 Жесирлени эркин этиу операцияны юсюнден документли фильмле кёпдюле, алагъа къарасанг, бюгюн да жюрегинг къыйналады. Къайры къачаргъа, къайда бугъаргъа билмей, ажашхан балачыкълагъа ушагъан къымыжа сабийле къаллай къыйынлыкъда сау къалгъанларын алыкъа ангыламай эдиле ол такъыйкъалада. Ала излеген жаланда бир эди – суу!

Мен акъыл этгенден, бу къыйынлыкъда къуру аманлыкъчыланы къолларында болгъанла ачымагъандыла, ол осетин, битеу кавказ миллетлени ахырда сау болмагъан жарасыды. Алай ол бизге къаллай дерс бергенди? Андан адам улу тюз оюм этгенмиди?

Беслан, Буденновск, Кизляр, Буйнакск, Волгодонск, Москвада чачдырылгъан кёп къатлы юйле, троллейбусла эм метро, «Норд-Ост» театр…  Жарсыугъа, Россей жангы тарыхында терроризмни кюйсюзлюгюн сынагъанды. Бандитлени къолларындан Къабарты-Малкъарны инсанлары да ачыгъандыла, аланы арасында уа дин къуллукъчула, право низамны сакълаучула, власть органланы келечилери да бар эдиле. 2005 жылда 13-14 октябрьде Нальчикге чабыууллукъ келтирген къыйынлыкъ бюгюн да кесин билдиргенлей турады.

Ол бушуулу ишден сора 15 жыл озгъан эсе да, аны сылтауларыны, операция къалай къуралгъаныны, аны кезиуюнде ачыгъанланы азайтыргъа онг болгъаныны бла къалгъаныны юслеринден даулашла бюгюн да тохтамагъандыла. Бесланнга чабыуул хазырланнганда, энчи службала аны юсюнден алгъадан нек билмегендиле, билген эселе уа, мадар нек этмегендиле? Бандитле бла ауур жюкле ташыгъан машинала бир тюрлю чырмаусуз, тинтиусюз республиканы чеклеринден къалай ётгендиле? Аланы тохтатыргъа онг болгъанмыды? Соруула кёпдюле. Алай экспертлени айтханларына кёре, бюгюн да терактны юсюнден шартла толу тюйюлдюле.

 «Жюрегим бюгюн да тынч тюйюлдю»

Мени нёгерим журналист Маргарита Тедеева ол кезиуде «Регнум» информагентствода ишлегенди. «Теракт болгъаныны юсюнден журналист Мурат Габараев айтханды биринчи. Ол кеси да Бесланда эди, ары барып, болушайым дегенимде, унамагъанды. Ол мени анда болгъан зарауатлыкъдан, ачылыкъдан аягъанын артда ангылагъанма – Мурат информацияны телефон бла берип башлагъанында», -дейди Маргарита.

Бесланны школунда жесирге аны эгечини къайынлары да тюшгендиле – Арчиговланы юйюрлери: эрини эгечи Оксана, аны эри Аслан, эки сабийлери. Арчиговла тюз школ къатында жашайдыла. Оксана кеси ючюнчю сабийден ауруп эди ол кезиуде. «Асланны биринчи кюн башха эр кишиле бла бирге ёлтюргендиле, ала террористлени айтханларын этерге унамай, школда растяжкала тартмагъанлары ючюн. Артда Асланны морглада эгечим излеп тапханды, бир айны ичинде аны башын акъ басханды, аллай ачы затланы кёргенди ол анда»,-деп эсгереди Тедеева.

Артда уа сюд башланады. Маргарита республиканы Баш сюдюнде процессге   барып тургъанды. «Сюд сабийлерин тас этген аналгъа да уллу къыйынлыкъ, сынау болгъанды. Бир жол а къауум тиширыу тюзлюк тохташдырылмайды деп, Баш сюдню залындан чыгъаргъа унамай, къаугъа ачхан эдиле. Балаларын тас этген аналаны сёзлерине тынгылагъан къалай къыйын эди! Ала къалайда олтургъанларын, террористле алагъа не айтханларын, атышыу башланнганын эсгерип, жиляп! Бу затланы жюрегим кётюралмай, артда сюдге бармай къалгъан эдим»,-дейди  ол, жилямукъларын сыйпай.

 Бизни ушакъ нёгерибизни акъылына кёре, терактдан сора заман озгъан эсе да, Осетия тынчлыкъ тапмагъанды. «Андан бери кёпле сабийлерин 1 сентябрьде школгъа иймейдиле, мен да къоймайма, бек къоркъама. Болсада ол бушуулу иш халкъны бирикдиргенди, жамауат кесини миллет кючюн кёргюзтгенди»,-дейди ол.

Тюзлюк хорларгъа керекди! 

Терактдан сора уа аманлыкъчыланы къолларында болгъан Митдзиевлени юйюрлери - аммалары Зара, аны келини Ирина эм туудукълары Азамат бла Фаризат бла тюбешип, аланы эсгериулерин «Заманда» басмалагъан эдик. Ол кезиуде Ирина айтхан сёзле бюгюн да эсимдедиле: «Адам улу кёпге тёзалады.  Алай, жомакъдача, тюзлюк хорларгъа керекди. Бизге бу къыйынлыкъ   жашауну магъанасын, этген терсликлерибизни ангылар ючюн берилген болур. Билемисе, бизге бандитле: сен адам тюйюлсе, сен ана тюйюлсе, сен тиширыу тюйюлсе, деп къайтарып тургъандыла. Дагъыда, сизни къутхарлыкъ тюйюлдюле, жууукъларыгъыздан башхала излемейдиле, власть, жамауат сизни ючюн къайгъырмайды, барыбыз да былайда ёллюкбюз, деп тургъандыла. Ала сау къалмазлыгъыбызгъа ийнандыргъан эдиле. Алай эркин этилгенимде бизни ючюн битеу дуния къайгъыргъанын ангылагъанма, андан уллу дарман керек тюйюлдю. Мен анача, тиширыуча, биз сынагъаннгы ангылагъанлагъа, бизни юсюбюзден жазаргъа, окъургъа сюйгенлеге, жюрекден ыразы болгъанымы айтама. Ол а дуния башында мамырлыкъны, адамлыкъны багъасын ангылагъанла кёп болгъанына шагъатлыкъ этеди», - деген эди ол.  

Бандитле кеслерини аманлыкъчы муратларына жетишир ючюн, бир затдан да артха турмайдыла. Бесланда уа террористле бек къарыусузланы – сабийлени - сайлагъандыла кеслерини кир «оюнларында». Адам улуну тарыхында быллай кюйсюз, ачы иш бир заманда да болмагъанды. Бу гитче осетинли шахар терроризмни чеклери, бандитлени ийманлары, миллетлери, намыслары болмагъанларын ачыкълагъанды.  Алай аны бла бирге уа адам улуну терроризмге къажаулукъда бирикдиргенди, мамырлыкъны, тынчлыкъны багъасын кёргюзтгенди, хар бирибиз да аланы сакълаугъа жууаплы болгъаныбызны ачыкълагъанды.