Узакъда, жууукъда да аты айтылгъан алим

Таулу халкъны белгили жашларын бирге ушатхан бир ачыкъ шарт барды – бир заманда менсиннген не болгъанын билмейдиле, ауанада ишлерин этип тургъан болмаса, махтау излемейдиле, уллу сёлешмейдиле. Сау болсунла, аланы эслеп, бизни къууандыргъанла. Аллай аламат адамладан бири Курданланы Абуканы жашы Хусейинди – белгили доктор, РФ-ни илмусуну сыйлы къуллукъчусу, талай медицина илму бла кюрешген биригиулени келечиси. 

Хусейин 1951 жылда Къазахстанда туугъанды. Малкъар халкъ Ата журтха къайтхандан сора, аны юйюрю Лашкута элде жашагъанды. Школну айырмалы бошагъандан сора, ол Къабарты-Малкъар къырал университетде медицина факультетге киргенди. Аны да 1972 жылда айырмалы бошагъанды. Медицинада урунуу жолун а эки жыл алгъа, студент заманында окъуна, Нальчикни курорт поликлиникасында медбрат болуп башлагъанды. 

Университетде окъууун бошагъандан сора, Хусейин тёрт жылны медицина училищеде дерсле берип, анда штатда врач болуп да ишлегенди. Ызы бла, хирургия жаны бла билимин ёсдюрюп, бир кесек заманны Республикалы клиника больницада экинчи белюмде болжалгъа салынмагъан болушлукъ этген хирург болуп тургъанды. 

Ол студент заманында окъуна илму ишге берилип, «Рак кожи в Кабардино-Балкарской АССР» деген темагъа кандидат диссертациясын бек эртте жазгъанды. Алай а жыйырма эки жылы толмагъан жашны ол ишин диссертациялагъа къарагъан Бийик Аттестация Комиссия (ВАК) ётдюрмегенди. Жашлыгъындан башха сылтау айтырча уа тюйюл эди. Ол заманда анда белгили врач, медицина илмуланы доктору Евгений Чазов да болгъанды. Андан мудах болуп чыкъгъанлай, ол таулу жашны атын айтып сёлешгенди. Сора: «Хата жокъду. Сен энтта да жазаллыкъса бир диссертация», – деп, кёллендирген да этип, кесине аспирантурагъа чакъыргъанды. Кёлю жер бла тенг болуп чыкъгъан Хусейин: «Мен кардиолог тюйюлме», – дегенди алайда анга. Ол уллу адам а ышаргъанды да: «Онколог да тюйюлсе алыкъа, – дегенди. – Тамбла сени сакълайма».

1977 жылда Москвада аспирантурагъа кирип, анда Илмуланы Россей академиясыны медицина эм биология жаны бла институтунда алгъа кичи, ызы бла тамата илму къуллукъчу болуп ишлегенди. Ол дагъыда Москвада кардиология институтда клиника бёлюмде тамата илму къуллукъчу болуп да тургъанды. 

Ма алай башланнганды Хусейинни кардиологиягъа жолу. Кертиди, аны ол алда къабыл этерге унамагъан диссертациясын экинчи жыл къабыл этгендиле ВАК-да. Алай бла ол бек жаш кандидат болгъанды медицина илмуда. Андан сора Курдан улуну докторантурагъа кёчюргендиле, 1985 жылда уа ол «Коронарный атеросклероз и липопротеиды высокой плотности плазмы крови» деген темагъа доктор диссертациясын бир чыпсыз къоруулагъанды.

Узакъда сени сыйынгы не бек кётюрселе да, жюрегинг Ата журтунга тартдыргъанлай тургъаны хакъды. Бютюнда ананг аллынга къарап турса. Нальчикге Хусейин 1987 жылда къайтханды. Аны кеси окъуп кетген Къабарты-Малкъар къырал университетде медицина факультетде ич аурууланы кафедрасына тамата этгендиле. Тамам ол заманлада таныгъанма мен аны, аны ариу юйюрюн да. Биз бир юйде жашагъанбыз. Ол уллу жюреги, билими да болгъан, тыш къыраллада лекцияла окъургъа чакъырылыучу адамны кесин къоншула бла къалай бош да, жылыулу да жюрютгенине шёндю да сейир этеме. Бюгюн да ыразылыгъымы айтханлай турама, анга бла аны юй бийчеси Батырбекланы Магометни къызы Лизагъа ол заманда этген адамлыкълары ючюн. 

1993 жылда Курданланы Хусейинни Илмуланы Россей академиясыны Къабарты-Малкъардагъы илму арасында президиумну председателини орунбасары этгендиле. Ол къуллукъда Хусейин беш жыл ишлегенди. Андан арысында ол Нальчикде Къабарты-Малкъарда астрономия эм медицина бла экология тинтиуле бардыргъан халкъла аралы арада директорну экинчиси болуп ишлегенди. 2000 жылда аны «РФ-ни илмусуну сыйлы къуллукъчусу» деген сыйлы атха тийишли кёргендиле.

2005 жылдан башлаб а Курдан улу Москвада Илмуланы Россей академиясыны медицина бла биология тинтиуле бардыргъан институтуну къырал илму арасыны филиалыны медицина бла экология тинтиуле бардыргъан арасына таматалыкъ этип тургъанды. Ол анда директор болуп 2009 жылгъа дери ишлегенди. Андан сора аны Къарачай-Черкес Республикада саулукъ сакълауну эм курортла жаны бла министри этгендиле. 2012 жылда уа Ингуш Республиканы Президенти аны кесине кенгешчи этип алгъанды. 

2014 жылдан бери Хусейин, алгъыннгы ишине къайтып, Москвада Илмуланы Россей академиясыны медицина бла биология тинтиуле бардыргъан институтуну медицина бла экология тинтиуле бардыргъан къырал илму арасыны филиалыны директору болуп ишлейди. Ол биригиу не жаны бла ишлегенин энчилеп айтханда, аланы тинтиу илму ишлери экстремал хирургия, тау жерледе медицина эм физиология бла байламлыды. Ала къурагъан аппарат программаланы хайырлары бла узакъдан да тинтирге болады жюрекни, къан тамырланы, солуу органланы, адамны мыйысыны да къалай ишлегенлерин. Электрокардиограмманы программасын телефоннга ётдюрюп, анга кёре белгилерге да болады жюрекде тюрлениулени. Аллай илму ишледе жетишимлени тау бийикледе, спортда, дагъыда кёп жерледе хайырланадыла. Сёз ючюн, космосда окъуна. 

Илму ишлерин айтханда, бюгюн Хусейин 400 жууукъ илму ишин басмалагъанды бизни къыралда, андан тышында да жюрек ауруула бла байламлы. Аны башчылыгъында кандидат, доктор диссертацияларын къоруулагъанланы санлары эки жыйырмагъа жетеди. Аны жыйырмагъа жууукъ монографиясы эм жангы зат къурагъанына ондан атлап патенти барды. Сёз ючюн, аладан бирин – «Омелон В-2» деген приборну – ол медицина илмуланы доктору Элбайланы Жагъафарны жашы Артур бла бирге хазырлагъанды. Ол, жаланда бизде угъай, тыш къыраллада да илмуда уллу жангылыкъ болуп белгиленнгенди. Ол прибор адамны терисин тешмей, аны къанында глюкозаны мардасын билдиреди. Аны бла бирге жюрек урууну терклигин, къан тамырланы басыуларын да кёргюзтеди. 

Билимине, акъылына, адамлыгъына да бюсюреп, таулу жашны кёп тюрлю магъаналы биригиулеге айыргъандыла: ол Кардиологланы битеуроссей обществоларыны президиумуну, Артериальный гипертониядан Арап ассоциацияны, Вашингтонда Атеросклероздан америкалы биригиуню, Россейде Саулукъ сакълауну эм социал айныуну министерствосуну илму советини, Къабарты-Малкъар къырал университетни кандидат эм доктор диссертацияланы къоруулагъан энчи советини, Къабарты-Малкъарда илму эм техника жаны бла саугъалау комитетни, дагъыда Нью-Йоркда, Мюнхенде, Парижде илму академияланы, Америкада, Францияда, Египетде илму обществоланы, дагъыда башха медицина эмда илму биригиулени келечисиди. Аны «Врачи мира за предотвращение ядерной войны» деген халкъ къымылдауда президиумгъа айыргъандыла. 

Хусейин кёп тюрлю саугъалагъа тийишли болгъанды. Алда СССР-ни заманында ол Ленин комсомолну илму эм техника жаны бла лауреаты болгъанды. Ызы бла Италияда тыш къыраллы алимлеге илмуда этген жетишимлери ючюн берилген къырал саугъаны тежегендиле анга. Ол Россейни Президентини къыралны белгили алимлерине атагъан стипендиясына да тийишли болгъанды. 

Хусейинни юй бийчеси Батырбекланы Лиза да врачды, медицина илмуланы кандидаты. Ала бирге эки аламат къыз ёсдюргендиле, Мариям бла Мадина да ата-аналарыны ызлары бла барадыла. Экиси да медицина илмуланы кандидатларыдыла.