«Хунерсиз сабий жокъду, аны жаланда юйретирге керекди»

Жангы окъуу жыл башланыргъа кёп къалмагъанды. Ол жууукълаша келгени бла ата-анала да къайгъы этип тебирейдиле: сабийни къайсы кружокга, не тюрлю секциягъа берсе игиди деп. Алагъа болушур муратда биз Нальчикде Сабий эмда жаш тёлю чыгъармачылыкъ къаланы директору, экономика илмуланы кандидаты Аксана Карашевагъа тюбеп, талай соруу бергенбиз.

-Аксана, сизде къаллай кружокла бардыла?

-Хар ата-ана да сабийи саулукълу, кёп затдан хапарлы болуп ёсерин сюеди. Битеулю билим берген программа жаланда окъууну мурдорун береди, сабийлени уа бирлери спорт залда тохтаусуз жарау этерге сюедиле, башхаларын а сурат ишлеген альбомдан айыралмайса. Дерсге берилген къыркъ минутну ичинде сабийни хунерин толу ачыкъларгъа заман жетишмей да къалады. Къошакъ билим бериу система ма ол кемчиликни кетереди. Бизде сабийни хунерин айнытырча онгла кёпдюле: спорт секцияла, тепсеу, жыр айтыу, сурат ишлеу, дагъыда башхала. 

- Сабий къайсы кружокга барыргъа сюйгенин къалай бла билирге боллукъду?

- Кружокну сайлардан алгъа сабийни сейирлерин эмда жыл санын эсге алыргъа тийишлиди. Алайсыз ол къошакъ билим, усталыкъ да берген жерге сюймей барлыкъды. Сора артда ол аны ючюн сизге «сау бол» деп не хазна айтсын.

Экономиканы бийик школуну тинтиулерине кёре, уллу шахарлада сабийлени токъсан проценти къошакъ билим берген жерлеге жюрюйдюле.    Хар юйюр да кеси оноу этеди, къошакъ билим алыуну кереклисини юсюнден. Аны сылтаулары да башха-башхадыла: бирлеге сабийи дайым бир зат бла жубанып турса керекди, башхала уа жашы, къызы тенглеринден окъууда артха къалмазын излейдиле, ючюнчюлеге уа ол гаджетледен айырыуну амалыды эмда алай бла сабийни бош заманын тап хайырланырча этиудю, тёртюнчюле уа сабийи алгъан билими артда, ол абадан болгъандан сора, жашауунда башына хайырлы болур, деп умут этедиле.

- Бюгюнлюкде сабийле аслам жюрюген кружокла бла секцияла къайсыдыла?

- Аланы алты къауумгъа юлеширге боллукъду: сабийле аслам жюрюгенле (сурат ишлеу, физкультура бла спорт эмда техникалыла). Сурат ишлеу жаны бла кружокда сабий кесини чыгъармачылыкъ хунерин ачалады, кёп жангы затны биледи. Музыкалы инструментледе согъуу а аны эсин, тилин айнытады. Аны андан сора да магъанасы кёпдю. Тепсеу - адамны санларын ариу этеди, ол атлагъанында, къымылдагъанында да башхаладан айырмалыды. Аладан сора да театр кружокла, балет, къолдан усталыкъ да бардыла. Аланы хар бири да энчиди, кесилиги бла айырмалыды эмда керекдиле.

Дагъыда айтырыгъым: аланы программаларын атлары айтылгъан алимле, артистле, суратчыла, башха устала да жарашдыргъандыла.

Спорт секциялагъа жюрюгенлени иги кесеги артда уллу спортха барадыла. Спорт бла дайым кюрешиу, сабийлени саулукъларына иги болуу бла чекленип къалмай, саулукълу жашау хал бардырыугъа да себеплик этеди. Ол жаны бла да тюрлю-тюрлю секцияла бардыла.

Техника кружокланы сайлар ючюн сабий математикадан айырмалы болургъа керекди, ол компьютерлеге эс бурады, гаджетледен да ангылауу барды. Аллай къызчыкъланы бла жашчыкъланы ол кружоклагъа берирге боллукъду.

- Сабийни школда дерслеге сейирин къозгъар ючюн а не амал?

- Аны ючюн деп социал-педагогика кружок барды. Анда сабийлени тыш къыраллы тиллеге, математикагъа, тёгерекде къудуретни билиуге, аш этерге, ниет жаны бла байыкъланыргъа юйретедиле.

Школлада окъугъан заманларында бир-бирле ол неда башха предмет неге керекди деп, аллай соруу бередиле. Балангы окъургъа талпындырыр ючюн, аны илму кружокга берирге боллукъду. Алада билим бериу башха тюрлю къуралады, асламында дерсле лабораториялада ётедиле.

-Туризмге шёндю экономиканы айныууна уллу себеплик этген бёлюмгеча къарайдыла, сиз аны эсге аламысыз?

-Аны юсюнден энчи айтыргъа сюеме. Жай айлада ата-аналары бла солуугъа барыу сабийни профессионал эмда спорт туризм бла кюреширге артыкъ бек итиндирмейдиле. Энчи кружокла жолоучулукълагъа сейирни къозгъайдыла. Алада сабий агъачда, сууда, ачыкъ жерде кесин къалай жюрютюрге, палахха тюшсе андан кесин, нёгерин да къалай къутхарыргъа, биринчи медицина болушлукъ берирге  юйренеди, ол жерледе ёсген тереклени, юлкюлени, гюллени, жаныуарланы да биледи. Алай бла аны акъылы, кёз къарамы да байыкъланады.

- Сабий дерсден, оюндан да терк эригип къалады, алай болмаз ючюн не этерге керекди?

Кружоклада эмда дерследе олтуруу сабийге эригиулю болмаз ючюн, бек алгъа аны бла тынгылы сёлеширге, хар кружокну да сюзерге керекди.  Сайлауну сабийге беригиз. Бек игиси уа, жашны, къызны да кружоклагъа, секциялагъа элтип, алада дерсле, юйрениуле къалай баргъанларына кеси къараса, алай бла жюреги жаратханны сайласа игиди.

Сабий ол неда башха кружокга барыргъа ыразылыгъын билдирмеди неда жюрюй кетип, къоюп къойду эсе уа, жюрегигизни артыкъ къыйнамагъыз. Сиз аны къылыгъын, халин да жюз процентге биле эсегиз окъуна, ол аны кезиулю осал къылыгъы эсе да, бир кесек заманнга мычып, кружокга, секциягъа, дерслеге бардырмай къоюгъуз. Кёп да бармай, ол жюреги жаратхан секцияны табаргъа эмда ангак жюрюп башларгъа да болур.

Былайда бир затны эсгертирге сюеме: бизде дерсле, кружокла, секцияла да хазна къалмай барысы да хакъсыздыла. Хош келигиз, не жаны бла да болушлукъ этерикбиз.