Ахшы адам, хунерли оноучу, уста къураучу эди

Кючмезланы Шагъабан халкъыбызны бек иги жашларындан бири эди.  Партияны обкомуна киргенди, КъМАССР-ни Баш Советини депутаты болуп да тургъанды.  Къыралны аллында къыйыны ючюн Урунууну Къызыл Байрагъыны, «Сыйлылыкъны Белгисини» орденлери, «Жигер уруннганы ючюн» эм башха майдалла, сыйлы грамотала бла да белгиленнгенди.

Алай аны адамлыгъы, оноучу хунери, уста къураучу болгъаны  партияны Совет (Черек) райкомуну биринчи секретары болгъанында бютюн толу ачыкъланнгандыла. Биз халкъыбызны быллай ёхтемленирча жашлары болгъанларын эндиги тёлю да билир ючюн, аны юсюнден Къулбайланы Алийни   эсгериулерин басмалайбыз.

«Нек эсе да, арт кезиуде Кючмезланы Шагъабан эсиме терк-терк тюшеди. Бирде къыркъ ючюнчю жылда Къабарты-Малкъар пединститутну хазырлаучу курсларында окъугъаныбыз, бирде уа партияны Совет (Черек) райкомуну биринчи секретары болгъанында бюрону бардыргъаны келеди кёз аллыма. Жюрек тазалыгъы, тюз ниетлилиги, намысына къатылыгъы бла керти да айырмалы эди ол. Жарсыугъа, жашауу замансыз юзюлгенди. Иги адамла аз жашайдыла, дейдиле. Жаннетде жатсын.

Хапарымы,баям, узакъдан башларгъа тюшерик болур. Бизни курсда Шагъабандан иги окъугъан болмагъанды. Предметлени барындан да бир кибик онглу эди. Уллу санлылыгъы ючюн тенглеринден абадан кёрюннгенди. Курсну старостасына уа аны бёкемлиги ючюн угъай, окъууда айырмалылыгъы ючюн сайлагъан эдиле.

Бир кюн дерслеге кёлю жарып келди. Папкасындан  уллу болмагъан газетчикни чыгъарды. Аны къолдан-къолгъа берип, анда жазылгъанын барыбыз да окъудукъ. Тамата къарындашы Абдулланы Кърымда солдатла «Жаннган жер» деп атагъан плацдармны къоруулауда этген кишилигини юсюнден жазылгъанды. Къууандыкъ, кёлюбюз кётюрюлдю аллай жигит жашыбыз болгъанына. Кёп да бармай а аны юйюрюне ачы хапар келлигин къайдан биллик эдик. Абдулла 1944 жылны 10 майында Севастополь ючюн сермешде ёлгенди.

Къыркъ тёртюнчю жылны сегизинчи мартындан сора мен Кючмез улу шуёхуму онюч жылны кёрмей турдум. Мында уа  къадар бизни дагъыда тюбешдирди: университетде заочно окъугъаныбызда эмда ол партияны райкомуна башчылыкъ этгенинде, мен а район газетни редактору болгъанымда.

Къуллукъчума деп, кесин кётюрген адети жокъ эди. Политикадан, экономикадан да терен ангылауу болгъаны бла бирге, къарыуу да бар эди. Биченни заманында бир жол, мени да машинасына олтуртуп, Хумаланнга бардыкъ. «Къызыл Малкъар» колхозгъа мал аш хазырларгъа болушургъа партия секретарь район араны предприятияларында бла организацияларында ишлегенледен изеу къурагъан эди.

Чалгъычы жыйынны къатына келдик. Анда изеучюле чалгъыланы хазыр этип тура эдиле. Шагъабан, бир уллу чалгъыны алды да, баш бармагъы бла ауузуна тийип кёрюп, аны сайлады. Манга уа: «Сен а муну ал»,-деп, гитчерегин кёргюзтдю. Не букъдурлугъу барды, ичиме къоркъуу кирди. Анда-мында агъач мырылада ийнегибизге кырдык чалгъан болмаса,  жыйыннга къошулуп, бичен чалмагъанма.

Шагъабан, кёлегин тешип, майкасы бла чалгъычы жыйынны аллында тохтады.  Мен а, къарыууму биле эдим да, ортагъа кирмедим. Район башчы кенгден тутдуруп тартады чалгъыны, къалын кырдыкны «жюлюп», дурулагъа аудурады. Бираздан чалгъысын тишерге олтурду. Мен тишейим дегенле да болдула, алай унамады: «Кесим эталлыкъма»,- деп къойду.

Ол халда ингирге дери ишледи. Секретарьны аллай кюнлери кёп болгъандыла. Ингир къарангысына дери юйюне жыйылмагъанды. Тау жайлыкълада малчыла бла терк-терк тюбешгенди, аланы жашау, урунуу болумларына къарагъанды, не жарсыулары болгъанын билгенди, болушлукъ этгенди.

Кючмез улу сабан сюрген, урлукъ сепген, тирлик жыйгъан механизаторла бла ушакъ этерге бек сюйгенди. Ала да райкомну секретары келгенин кёрселе, кёллери кётюрюлгенди, бетлери жарыгъанды. Анда, къаллай эсе да, адамны кесине жууукълашдыргъан, хурмет этдирген бир кюч бар эди. Ол бир заманда да бир кишини сындырып, намысын тюшюрюп сёлешмегенди, кесине да алай этдирмегенди. Бир жол ол обкомну пленумунда сёлеширге чыгъады. Райкомланы секретарьлары жарым жылда этген ишлерини юсюнден отчёт бере эдиле. Обкомну биринчи секретары Тембора Мальбахов кеси аламат къураучу эм аналитик эди, алай сёлеширге чыкъгъанланы сёзлерин бёлюп, бир абызыратхан тёреси болгъанды.

Шагъабан сёлешгенде, обкомну таматасы ол юлгюге келтирген шартланы тюзлюклерине ишекли болгъанын айтханды. Айхай да, жалгъан сёзню кёрюп болмагъан адамгъа ол ачыу тийгенди. «Жолдаш Мальбахов, бизге ийнанмай эсегиз, ишибизден айырып, бизни башыбызны, кесигизни башыгъызны да нек аурутуп айланасыз»,- деп, Кючмез улу трибунадан кетип къалгъанды. Мен аны кесим кёрмегенме, «Адыгъэ псалъэ» газетни ол замандагъы баш редактору Хабас Тлибеков айтхан эди аны манга. «Кючмез улудан башха Мальбаховха алай жууап этген адам кёрмегенме»,- деп, сейир да этип…

Бир-бир къуллукъчуланы юй бийчелери тюкенледе, башха жерледе да кеслерине энчи къарауну излегенлерин да билебиз. Бир заманда импорт товарла бек къыт эдиле. Тюзюн айтханда, хар зат къыйын табылгъанды. Сатыу-алыуда ишлегенле, товарланы букъдуруп, къыт этерге бек сюйгендиле.

Бусагъатда Къашхатауда межгит болгъан жерде эди Кючмез улуну юйю. Алагъа не жумуш бла баргъанымы унутханма, алай юй бийчеси Баблинагъа «Райпону арбазына аягъынг басмасын», - дегени уа эсимдеди. Баям, эсгертгенлиги болур эди, ансы ол мен таныгъан адепли, намыслы тиширыу баш иесине айып келтирмезлигин Шагъабан кеси угъай, мен окъуна биле эдим. Тюкенден абери аллыкъ болса, барып, очередьде сюелип туруучусун кёп кере кёргенме. Аны ючюн   кётюргендиле аны намысын къашхатаучула.

 Кърымда Эльтиген деп чабакъчыланы элчиклери болгъанды. Уллу Ата журт урушну кезиуюнде аны къоруулагъан десантчыланы намысларына анга урушдан сора Георгиевское деп атап, эсгертме да салгъандыла. Аны мермер ташларында «Жаннган жерни» жигитлерини санында Кючмезланы Юсюпню жашы Абдулланы аты да жазылыпды.  Шагъабан: «Отпускагъа чыкъгъанымлай, къарындашымы къабырын кёрюрге барлыкъма», - деп тура эди. Мени да чакъыргъанды биргесине. Ол 1974 жылны июнь айында эди. Не медет, толмады умуту, ол айны 24-чю кюнюнде аны авариягъа тюшген ачы хапарын эшитдик…

Кючмезланы Шагъабанны ёлгени къуру юйюрюне угъай, саулай малкъар халкъгъа да уллу бушуу эди.  Ол кеси къыйыны бла жашагъанды, юйюрюне  бир тюрлю байлыкъ къоймагъанды, алай аны ниетини тазалыгъы, огъурлулугъу, адамлыкъ даражасыны бийиклиги сабийлерине бла туудукъларына бек  багъалы хазнады.