Эки эгеч

Дунияны халкъларыны жомакълары

Бир жарлы киши къатыны ёлгенден сора Розина деген къызчыгъы бла къалады. Эрттенден ингир къарангысына дери ишде болгъаны себепли къызчыкъгъа къарар адам болмагъанды.  Ол  къатын алады. Экинчи къатыны да къыз табады. Анга Ассунта деп атайдыла. Ол сюйдюмсюз, хурметсиз зат эди. Къызчыкъла бирге ёсгендиле, школгъа да бирге жюрюгендиле, алай хар жыл сайын Ассунта юйге ачыуланып,тунтуюп келип болгъанды.

-Анам,-дегенди ол,-мен Розина бла барыргъа сюймейме! Кимге тюбесек да, нечик ариучукъду, нечик намыслычыкъды деп, аны махтайдыла, манга уа хурметсиз, кесек баш кибик къап-къара, деп къоядыла.

Анасы Ассунтаны айырып сюе эди. Зарлыкъ къызыны ичин кюйдюре тургъанын кёрюп:

-Къалай бла болушайым мен санга?-деп сорады.

-Розинаны ийнекле кютерге жибер. Андан сора да, бир матау кендир халы ийир, деп буюр. Юйге ийнеклени ач этип, халы да ийирмей къайтса, аямай тюй. Бир тюйсенг,эки тюйсенг, ол да сюйдюмсюз, хурметсиз болур.

Къызы айтханны этип, анасы Розинагъа былай дегенди:

-Ассунта бла бирге айланнганынгы къой. Энди ийнеклени кютериксе, алагъа кырдык да келтирликсе, андан сора да, кюн сайын бир матау кендир халы ийирликсе. Эсингде болсун, ингирде халысыз къайтсанг, ийнекле да тоймай келселе, аямай тюерикме. Мен айтханымы этмей къоймаучуму билесе.

Асыры сейир этгенден, Розина сёз айталмай къалды, сора ёге анасы таякъгъа узалгъанын кёрюп, бой салды. Кендир шынтагыны да  къолтугъуна къысып, ийнеклени сюрюп кетди. Жолда уа:

-Мени ариу ийнеклерим! Халы ийирирге къалсам, сизге кырдык къалай чаллыкъма? Манга ким болушурукъду?-дей барады.

Къыз алай сагъышлы болуп баргъанын кёрюп, къарт ийнек, къызгъа айланып:

-Жарсыма, Розина, бичен этерге бар, биз а шынтагыдан халы ийирирбиз,-дейди.

Ингир алагъа ийнекле тойгъандыла. Розина аланы оруннга жыйгъанды, Бир къысым кырдык да келтиргенди, матау халысы да хазыр. Анымы кёрдю Ассунда, асыры ачыу тийгенден, къарылыргъа аздан къалды. Сора анасына:

-Тамбла да жибер Розинаны ийнекле кютерге, бир угъай, эки матау халы ийирсин. Болалмаса,таякъ тийир,-деди.

Бу жол да ийнеклери къызгъа эки матау халы ийирдиле. Ингирде тоюп къайтдыла. Асыры ачыуланнгандан, Ассунтаны бети кём-кёк болду.

-Бир кюннге аллай бир ишни къалай эталаса?-деп сорду ол.

-Дунияда огъурлу жюрекле азмыдыла. Манга мени ийнеклерим болушадыла,-деди Розина.

-Тамбла Розина юйде къалсын, юй жумушланы тындырсын, ийнеклени кютерге уа мен барырма. Манга да шынтагы бер,-деди Ассунта анасына.

Эрттенликде-эртте ол ийнеклени сюрюп кетди. Къолунда шуухут чыбыгъы бар эди да, аны бла гылжаланы кезиу-кезиу аяусуз сопакълайды. Кютер жерлерине жетгенлей,  юзмелт-юзмелт этип, шынтагыны ийнеклени мюйюзлерине илиндирди. Ала уа тепмей, къымылдамай сюеледиле.

-Не сюелесиз? Ийирирге сюймеймисиз? Алай эсе, мен сизни кюнюгюзню берейим!-деп, андан да бек чамланды.

Сора ол жазыкъланы тюйюп башлады. Ийнекле асыры ачыгъандан, башларын булгъагъанда, юзмелтле жерге тюшдюле, малтандыла, жараусуз болдула. Аны бла тохтамады Ассунта. Бир жол ингирде анасына:

-Къара турма ашарыгъым келеди. Розина барсын да, къоншубузну бахчасындан  алып келсин,-дейди.

Къызын ыразы этер ючюн, анасы Розинагъа къоншуну бахчасындан турмала алып кел, деп буюрады.

-Мени урларгъа жибериргеми умут этесиз? Ёмюрюмде этмеген ишимди ол! Къоншубуз кече биреу бахчасына кирип, аберисин урлай тургъанын кёрсе, аны ёлтюрюп къоярыкъды!- деп жалынды Розина.

Ассунтагъа керек да ол эди. Энди юйде оноу анга жетгенин сезип:

-Бар,бар, ансы таякъ тиер сыртынга!-деди.

Къарангыда хунадан ётюп, Розина турмала ёсген тахтаны табады. Чапыракъларындан тутуп тартады да, чыгъаралмайды. Дагъыда бар кючюн салып, чыгъарады уллу къара турманы. Аны тюбюнде уа сокъур гылыуну уясы бар кёрием. Уяда уа беш гылыу бала.

-Нечик ариучукъладыла!-деп, Розина балаланы алботасына жыяды. Алайда эслемей, балаладан бирчигин тюшюрюп къояды да, ол аякъчыгъын ачытады.

-Кечир, ариучукъ, мен билмей этгенме,-деп, къыз сокъур гылыуну балаларына дунияны ариуун айтады, сылайды, сыйпайды. Алботасындагъы тёрт бала Розинагъа ыразы болгъанларын билдирип:

-Сени бизге айтхан ариу сёзлеринг ючюн биз санга саугъа этерге сюебиз. Дунияда сенден ариу жан боллукъ тюйюлдю, сен кюнча жарыкъ боллукъса,-дейдиле.

Алай ол аягъын ачытхан бала, ёпгелеген халда:

-Сиз неле айта турасыз, мен аны хатасындан аякъсыз болургъа аздан къалгъанма,-деди.-Андан эсе, анга кюн тийгенлей, жилян болуп къалсын, адамгъа уа жана тургъан печьге тюшгенден сора къайтсын!

Розина юйюне къууанган да, къоркъгъан да эте къайтханды. Кече къарангысында, асыры ариудан, тёгерекни жап-жарыкъ эте эди. Ёге анасы бла эгечи аны ариулугъун, кюнча жарытханын кёрюп, сейир-тамашагъа къаладыла. Розина алагъа бахчада болгъан ишни жик-жиги бла айтады.

-Былайда мени терслигим жокъду,-дейди ол,-манга жаныгъыз аурурукъ эсе, мени кюн жарыгъына чыгъармагъыз, ансы жилян болуп къаллыкъма.

Андан арысында Розина тышына не кече, не кюн жабылгъанда чыгъып болгъанды. Ол заманын юй ичинде терезеден къарагъанлай оздургъанды, ишлеген да эте, жырлагъан да эте. Терезеден ургъан жарыгъ а узакълагъа бара эди.

Бир жол а патчахны жашы алайтын озуп бара болгъанды. Бу жарыкъ къайдан чыгъады деп, башын кётюрюп къарайды да, Розинаны кёреди. «Жарлы эллини юйюнде быллай ариу къайдан чыкъгъанды?» - деп ойлайды патчахны жашы. Сора юйге киреди.

Ма аны бла ала шагъырей боладыла. Розина патчахны жашына болгъан ишни толусунлай айтады.

-Не болса, ол болсун, быллай ариу жан бу гытыда жашаргъа керек тюйюлдю. Сен мени бийчем боллукъса, оноуум алайды,-дегенди патчахны жашы.

Ол алай айтханда, къызны ёге анасы, сёзге къошулуп:

-Сизни сыйлылыгъыгъыз, сакъ болугъуз, ансы палахха къалырсыз. Розинагъа кюн таягъы тийгенлей, ол жилян болуп къалыргъа боллукъду.-деди.

-Ол мени ишимди. Сиз бу къызны сюймегенигиз кёрюнюп турады. Аны къалагъа жиберирге буюрама. Жолда анга кюн тиймез ючюн а, мен башы жабылгъан файтон жиберирме. Эсгертип къояйым, муну жолгъа тебирерге хазыр этип туругъуз!-деди патчахны жашы, жолуна атлана.

Ёге анасы, эгечи Ассунта да патчахны жашыны буйругъун толтурмай болмадыла да, Розинаны жолгъа хазырлап башладыла. Алай асыры зардан, ичлери от болады. Бир кюн  башы жабылгъан файтон келеди. Аны аллындагъы бийик шинтикде патчахны жашыны къызыл къаптал, бийик къара къалпакъ кийген, белинде да къамасы болгъан къулу олтурупду.

Розина файтоннга олтурады, ёге анасы да ашыра барайым деп, къатында чёгеди.Ол файтонну башында хауа жюрюрге этилген тешикни кёреди да, сора тебирерден алгъа, къулну бир жанына чакъырып:

-Он сом къоллу болургъа сюе эсенг, кюн башындан тийгенлей, файтонну тешигин ачып къой,-дейди.

-Сиз айтханлай этерме, бийче,-деп сёз береди къул киши.

Файтон жол алады. Кюн тюз башыбыздан тийди дегенде, андан хата келлигин билмеген къул киши, файтонну башындагъы тешикни ачады да, кюн таякъла Розинаны юсюне тиедиле. Олсагъатлай окъуна къыз жилян болуп, сызгъыргъан таууш эте, агъачха сюркелип кетеди.

Патчахны жашы къаланы къабакъ эшигини къатында файтонну эшигин къууанып ашыгъышлы ачса, Розина анда жокъ! Иш къалай болгъанын эшитгенден сора, жилягъан да этип, къызны ёге анасына чамланады, ёлтюрюрге окъуна аздан къояды. Болсада алайдагъыланы Розинаны къадары алай болур эди, дегенлерине къулакъ салып, бираз тынчаяды.

Ол кезиуде уа патчахны шапалары тойгъа деп кёп тюрлю ашарыкъла бишире эдиле. Къонакъла да столла тёгереклеринде олтуруп эдиле. Келинлик бла болгъан ишни къонакълагъа да билдиредиле. «Охо да, келгенден ары, ашап-ичип алай кетейик»,-дейдиле ала.

Алайда агъачдан бир къысым отун кётюрюп келедиле да, шапаладан бири аны жана тургъан печьге сугъады. Ол чакъда отун къысымда жилян болгъанын кёреди, алай ол терк жаннганы себепли аны отдан алыргъа болалмай къалады.. Шапа жаш жилян отда къалай кюеригин кёрюрге ийилгенлей, андан гюлча ариу, кюнча жарыкъ бир къыз чыгъады.

Аны кёргенде, шапа жашны ауузу ачылып, тили тутулуп къалады, Сора:

-Келигиз! Бу аламатлыкъны кёрюгюз! Печьден бир ариу къыз чыкъгъанды!-деп къычыргъанды.

Аны эшитип, барысы да алайгъа жетгендиле. Патчахны жашы Розинаны танып, къаты къучакълагъанды. Олсагъат окъуна аланы тойларын этгендиле. Розина насыбын тапханды эмда аны киши да тюртдю этмегенди.