«Келечилени айтхан сёзлерине ийнанмагъыз»

Бюгюн алгъын редакция бла эрттеден бери шуёхлукъ жюрютюп тургъан Атабийланы Магомет жиберген   материалны басмалайбыз. Ол чам халда айтылады. Дагъыда окъуучуларыбызны кёллерин кётюрюрге, бурун заманлада жюрюген адетлерибизни унутмазгъа эмда сакъларгъа себеплик этер умутдабыз.

Къурталаны Ахмадия Огъары Малкъарда сёзню айта, жарата, кюлкюню да билген кишиледен бири эди. Эллилери бюгюн аны чамларын унутмагъандыла, атын хурмет бла эсгередиле. Аны бир этген ишин – бир жол аз мадарыуу болгъан жашны анасыны тилеги бла ол аны къалай юйдегили этгенин айтайыкъ.

Тотурланы Темирбекни жашы Токъбай, сюргюнден къайтхандан сора, тёрт отоулу юйюню экисин сюртюп, бояп, жашаргъа хазыр этип, ара мюлкню ишинден къутулалмай, бирси экисин жарашдыралмай тура эди. Кюнлени биринде Ташлы элден Токъбайгъа къаршы жууукъ жетген тиширыу Малкъаргъа келеди. Тотурлагъа да къайтады. Аланы жашау халларын да кёреди. Эллеринде бир ариу, намыслы, къолайлы къыз болгъанын, ол Токъбайгъа аламат жашау нёгерлик этеригин айтады. Эки-юч кюнден, жууукъ-ахлу жыйылып, айтылгъан къызны Токъбайгъа тилерге оноулашдыла. Сора беш кишиден келечиле иерге келишедиле. Алагъа башчыгъа уа Ахмадияны айырдыла. Келечиле, заманны соза турмай, жолгъа тебиредиле. Ол заманда, шёндюча, машина эркинлиги жокъ эди, жолда-къолда да сюеле, Ташлы элге ингир алагъа жетдиле. Сора сёзню къозгъагъан тиширыугъа тюбедиле да, ол келечилени къызны юйюне ашырды. Бийик таш хуна, темир къабакълары, кенг арбаз, тюплю-башлы юйлери. Къысха айтханда, тау бийни юйюне ушайды.

Келгенле арбазгъа, юйге да сейир этип къарадыла. Сора Ахмадия, сёлешип, юйню иесин чакъырды. Бир тиширыу чыкъды да, эр кишилени кёргенде, къоркъуп, артха турду. Аны эслеп, Ахмадия: «Къоркъма, биз хаталы къонакъла тюйюлбюз неда аман хапар алып келмегенбиз», - деди.

- Сен  юйню бийчеси болурса. Бизни къонакъ эталлыкъмыса?

- Къонакъ Аллахны къонагъы. Турмагъыз тышында, киригиз юйге. Келгенле юйге кирдиле. Сора къайдан, не жумуш бла айланнганларын билдирдиле. Ала хапар айта тургъунчу, бир жашаулу адам да келди. Аны кёргенде, юйню иеси: - Кел, Алиймырза, кел, – деп, ёрге къопду. Бирсиле да турдула. Къонакъла нек келгенлерин Алиймырзагъа билдирдиле да:

- Да, была уа Аллах сюйген, огъурлу къонакъла кёреме да. Иги аякъ бла киригиз бу арбазгъа, бизни Бийбертни юйюне, - деди да, сора  къонакълагъа тюрслеп къарады.  Мен таныгъан жаланда Къурта улуду. Атангы иги биле эдим. Сабийлигингде сени да кёре тургъанма. Атынг Ахиямыды?

- Акъсакъал, атым Ахия тюйюлдю, Ахмадияды.

- Саулугъунг бла кёп жаша. Энди эсиме тюшдю. Нёгерлеринг да бизни Чегет элденмидиле?

- Алайды, Алиймырза. Барысы да андандыла. Сен аланы аталарын танырыкъса.

- Алай эсе, сизни кёргениме къууандым. Шах Малкъардан бери келип, бизни ариу къызыбызны кимге тилейсе, анга кимни кёзю къарагъанын да айт.

- Да, Алиймырза, ариугъа, тапха, огъурлу юйюрге къайсы бирибизни да кёзюбюз терк илинип къалады. Аллайдан кесинге юлюш излейсе. Биз да игибизге иги излей келгенбиз бери. Жаш а Тотурланы Темирбийни уланы Токъбайды.

- Тохта, ол экинчи кере къатын алгъан Темирбийни жашымыды? Биринчи юйдегиси ауушхандан сора экинчи кере да юйдегили болгъан хапарын эшитген эдим. Ол аман киши тюйюл эди. Жашы уа не бла кюрешеди, къолайы къалайды?

- Токъбай мюлкде къурулушчу жыйынлагъа бригадирди. Жашау халы да аман тюйюлдю. Жашаугъа керекли хар заты да тамам сунама. Кёплени башындан къарагъан жашды.

- Алайын ангыламадым. 

- Да, ангылатайым. Жашны тюплю-башлы бек ариу юйю. Беш-алты тууары. Аладан ючюсю - сауулгъан ийнекле. Эки жыйырмадан артыкъ къойлары. Аллай бир да жибек жюнлю акъ эчкилери. Юч-тёрт жюз ящик сайлама алма берген терек бахчасы. Кассада да иги кесек ахча къыстырыгъы. Кеси да университетде заочно бёлюмюнде окъуй тургъан жашха ким барса да, ашаргъа аш, киерге кийим табарыкъмыды? - деп, Алиймырзагъа къарап, ышармыш эте, сабырланды.

- Ол игиди, Ахмадия, - деди акъсакъал.

– Адамгъа жашау бир кере бергенин ангылап, бир-бир жашла жашауларын тап къурайдыла. Бизге киеу боллукъ жашны халын да бек тап ангылата тураса, керти айта эсенг, - деп, Ахмадиягъа соруулу къарады.

- Сиз билмеген жашау халы алайды. Мен болмагъанларын айтып, сизден махтау излемейме. Бу айтхан затла хар юйде да жокъдула. Хар инсан бир кибик мадарыулу болмайды ансы.

- Тюз айтаса, Ахмадия. Хар адам да бирча акъыллы, къармашыулу да тюйюлдю. 

- Энди, Алиймырза, жумушуму билдирдим. Энтта да бир зат айтайым. Жолну узакъ болгъанын билесиз. Кел десегиз, энтта да келирбиз. Алай келгенден ары, бизни ары-бери жюрютюп турмай, жууукълукъ алып къойсакъ, тюз болур эди. Уллу ишде уят жокъ, Алиймырза, - деп тохтады Ахмадия. Алиймырза тыш отоугъа чыкъды да, къызны атасы, анасы бла оноулашып къайтды. 

- Ахмадия, сен айтханны этип, биринчи келгенлей, жууукълукъну алып къояргъа арсар боладыла. Алай мен а аланы артха-алгъа жюрютюп тургъанны сууаплыгъымы барды, дегенме.

- Сау бол да къал. Жашауну, заманны да сенича ангылагъанла аздыла. Аллах ёмюрюнгю узакъ этсин, огъурлу кюнде огъурлу жууукъла болайыкъ. Энди уа, ахшы ишни болжалгъа салмай, той болур кюнню белгили этип къояйыкъ. Алиймырза, Ахмадиягъа къарай кетип: «Оллахий, сен энди алып кетерге мадар излеп башлагъанса». Келечи хыйларакъ, къатыракъ болса, иш тамамланмай къалмайды. Къонакъланы таматалары: «Ишни болжалгъа салып тургъандан не хайыр. Келир шабат кюннге энтта да беш кюн барды. Тойну къураргъа ол заман боллукъду. Киеу нёгерле ол кюннге келсинле, сыйлы акъсакъал», - деди Ахмадия.

- Сен бир дууа окъуп келген болурса ансы, хар айтханынгы этдиресе. Тутдур къолунгу. Сен айтхан кюннге болжалны салайыкъ, - деди Алиймырза да. Экинчи кюн келечиле элге жыйышдыла. Токъбайны адамлары къууандыла. Келин отоуну хазырладыла. Шабат кюн а келинни келтирирге кетдиле. Бу жол Ахмадия бармады. Къызны келтирдиле Малкъаргъа. Аны биргесине келгенле Ахмадия айтхан байлыкъны кёрмедиле. Жашладан экиси баугъа да къарадыла. Бир ийнек бла танадан башха мал жокъ. Келинни биргесине келгенле, Ахмадияны чакъырып, анда айтхан байлыкълары къайдадыла, деп сордула.

- «Келечини хуржунлары ётюрюкден толу», - деп эшитмегенмисиз? Мен ол санагъан байлыкъла бардыла деп айтмагъанма. Бу айтхан затла болсала, жашау этерге боллукъмуду, деп соргъанма. Энди аны ючюн кёлюгюзге тиймесин, жаш адамладыла. Бир бирни ангылап жашасала, мюлклери, ырысхылары да болур, - деп Ахмадия сёзюн тауусду.