Сансыз къалыргъа жарамайдыАлгъаракъда «Заман» газетни редакциясына малкъар эллени биринден быллай къагъыт келген эди. Анда айтылгъан затла бюгюн да кёплени тынчлыкъсыз этедиле. «Сегиз жыл мындан алгъа ойнап-кюлюп, зауукъ жашай эдик. Билмей тургъанлай алтын аппабыз ауушду. Эки жыл озуп – къайын анабыз. Жарыкъ жаннетледе жатсынла. Ол чакъда он уллу тууар малыбыз, жыйырма къоюбуз да бар эди, кереклерин тынгылы этген эдик. Юч жылдан баш ием юйюмю чырагъын ёчюлтдю. Аллах да ыразы этгениме, мен да ыразы, – деп жазады Мариям атлы тиширыу. – Ёлгенни ашын этебиз дегенде уа, бир жюз бла жыйырма хуржун жетмей, дагъыда ууакъ малла соядыла. Ол затланы тохтатсала иги боллукъ эди. Садакъа, айхай да, игиди. Ёлгенинги ансыз къойгъандан Аллах сакъласын. Аллай кюнлени да кёргенбиз. Болсада биз этген зат ёлгенни адамларыны боюнларын буугъан жумуш болуп къалады. Элде жашагъанлыкъгъа, кёпле мал тутмайдыла. Къартлагъа, эр кишилери болмагъан юйюрлеге ол къыйын ишди. Къолайсыз, къолайлы да болады адам жашагъан журтда. Ёлгеннге келгенле ахчачыкъ берип, алай бла сатыу-алыугъа кирип, хуржунуна элли сом сугъуп, келалмагъан къоншусу, эгечи-къарындашы ючюн да аллай бирле салып, тёрт-беш пакет алып кетедиле. Ол базар тёрени ахыры бла кетерип къояргъа жарамаймыды? Байрым ингирде этилген садакъа жетмеймиди? Неда аны бек амалсыз юйюрлеге берип къоярча бир оноу этилсе уа. Хау, пакетле алып, къууанч тыпырлы, ойнай-кюле кетген игиди. Жарлы факъыр, ёлгени болгъанны юйю уа къаппа-къарангы болуп, сабийиме не этейим, борчуму къачан, къалай тёлейим дей, уяла, къоркъа, тынчлыкъсыз жашайды. Дууаны юсюнден да: юч эрттенни къабырлагъа жюрюйдюле дууагъа. Абидез алгъан-алмагъан, ичген, кеф болгъан деп жокъ. Анда балчыкъгъа кирип, биреуню машинасына минсе, ол да ыразы болмай… – ол дууаны хайыры артыкъмыды? Андан эсе арбазда тутсала иги тюйюлмюдю, Аллах къайда да къабыл эте эсе аны?» Бу болум тау эллени, шахарчыланы да сагъыш этдиргени хакъды. Аны юсюнден, къагъыт жазгъан тилегенча, дин ахлулагъа соргъанымда, бири да айтмады былай тёгюлюрге керексиз деп. Аны къой, бюгюн этиле тургъан, адамгъа чюйре келген затладан кёп зат Къуранда айтылмайды дедиле. Бир зат ангыладым, Аллахха къуллукъ этгенлени бири да излемейди адамны къыйнаргъа, биз кесибиз чыгъарабыз, ырысхыдан эсирип, къаты да тутабыз быллай онгубузну кёргюзтген адетлени. Лейля, Огъары Малкъар эл: Бу тёгюлюуню тыяр ючюн, элибизни эфендилери, кёп кере хуржун алыргъа унамай, ауушханны жумушларын этип кетип тургъандыла. Ма мени къайын атам, алай жаннетледе жатсын, къуру къолу бла къайтып келсе, кесине ыразы болуп, ызындан жетдирип къоя эдиле жыйышдыргъанларын. Алай садакъа керекли болмагъанбыз, мал тутханбыз, бахча этгенбиз, къол иш бла да кюрешгенбиз. Атабыз ол келген хуржунну юйге кийирмей, тийреде ууакъ сабийли, ёксюз ёсдюрген, къарыусузуракъ жашагъанлагъа кеси элтиучю эди. Артыкъ жасауланы да жаратмагъанды аш къангада. Къуран окъуй, адамын тас этген юйюрню къыйынлыгъын да ангылай эди. Кеси кетгенде уа: «Эл ауузуна къарагъан кишиге башхаладан хузу къалай этерсиз?!» – деп сюелдиле да, ахлу-жууукъ, атабыз сюйгенча эталмадыкъ. Аллах тийишли этсин, къыйыны кёп эди. Мариям, Къашхатау эл: «Бу ишде сени бар, мени бар онгубуз, биреуню уа жокъду. Мен бла сабийлерим ёлгенибизге 800 минг сом багъасы хуржун этгенбиз. Мени къатымда бир къарыусуз адам ауушду. Несин этерикди, бир айт? Садакъаны мардасы болургъа тийишлиди. Хуржунну къойсун да, арбазгъа киргенни ач иймесин. Къартыбызны осуяты алай эди: жолда къыйналып, ач болуп келеди адам, ачлай чыгъармагъыз арбаздан деп. Ол затха алты къой бла бир тууарны жартысы кетди. Биринчи байрым кюнюне – 55 минг сом, жюз адамдан артыкъ келген эди, мен да ыразы, Аллах да ыразы, аланы къолларына да бердик, тийреге да юлешдик. Манга тынчды, кёплеге къыйынды. Хуржун тийишли адамла белгилидиле – къартлыкъ борбайларын къысханла, сабийинден болушлукъ кёрмеген, таматадан онг болмагъанла, саулукълары осалла... Бушууларымда, келди-келмеди демей, аллайлагъа энчи этдиргенме садакъа. Онгу болмагъаннга хуржун этдирип, аны борбайын къыркъгъан айыпды. Алай ким да жамауатдан артха къалмайбыз деп кюрешеди, ол а къолунда болмагъаннга уллу къыйынлыкъды. Низам керекди бу ишни юсюнде. Борис, Жанхотия эл: Хуржунланы къалдырыргъа кереги сёзсюздю. Эки тууар сояр онглары барыны да болуп бармайды, ёнкючге киргенле да боладыла садакъаны юсюнде. Сора ол къалай сууаплыкъ болсун? Дууа тохтатхан, элли екинчи, жыллыкъ кюнледе аш къангала ресторанладан айырмалы болуп, бушууну унутдуруп башлагъандыла. Биреулен вилка, бирси бичакъ излейди. Ким чай, ким кофе сурайды. Бир-бирле ишлегенден эсе, анда бек терлейдиле. Тартдырып, ашаргъа унамагъан да эриши кёрюнеди. Ол да тюз тюйюлдю. Ёлюм кимге да келликди. Аллынга салыннгандан къап да, къоп. Бу ишлени барында да низам салыргъа сюебиз, алай… эталмайбыз аны. Къаты болургъа керекбиз. Фатимат, Кёнделен эл: Ёлгеним кёп болгъанды арт жыллада. Аман тюпде къалыр деп турама, ызларындан къарап. Не билейим, кесибиз сюйгенча да эталдыкъмы садакъаларын. Бизде элни адамы жыйылып, кенгешип, бу жорукъланы чыгъаргъандыла: жууугъаннга, кебинлегеннге – 3 минг сом; ысхатха – къарыусуз жашагъан 8 юйюрге 500-шер сом; 3 кюнню ичинде ауушханны юйюнде Къуран окъугъаннга – 3 минг сом; аш къангада юч кюнню ичинде – гыржын, бишлакъ, чай, локъумла, шорпа, суу; дууа тохтатхан, элли екинчи, жыллыкъ кюнледе, башында айтылгъанча, аш къанга къуралып, жууукъ-ахлу жыйылып, бир эфенди Къуран окъургъа; бу кюнледе хуржунла жюрютмезге (аладан ауушханнга хайыр жокъду); сын ташланы бийикликлери бир метр бла жарымдан бийик болмазгъа. Садакъаны не кёп берсенг да аман болмаз, алай мени кибиклени жарлылыкъларын билип этилген болур бу оноу деп келеди кёлюме. Эгечле Рая бла Роза, Быллым элден: Бирибиз Быллымда, бирибиз Элбрусда жашайбыз. Ол затла бизде къала барадыла. Ахча алгъан да жокъ, хуржун этген да – алай. Башха жумушлары уа адетде болгъаныча барадыла. Анда-мында биреу къылыкъсызлыкъ этсе да, саулай бу эки элни алгъанда, хал иги жанына тюрленнгенди. Бу адамлагъа тынгылагъандан сора, кёп тюрлю оюм тууады. Къалай айыргъын жамауатда бу онглу, бу онгсуз деп, кёре турсанг да? Садакъа бла кёлюне тиерге да боллукъса адамны. Баям, аны билип, бир-бир тау эллени (сёз ючюн, Огъары Малкъарны) адамлары ёлгенлерине атагъан затларын ёксюз сабийле, къарар адамлары болмагъан, ауругъан къартла тургъан юйлеге элтедиле. Бу башында сагъынылгъан жорукъла, мен ангылагъандан, бизни – жарлыны, байны да – тенг этедиле. Ол тюз болмазмы? Алгъада, аланы къууандыргъандан уллу сууап жокъду деп, сабийлеге юлешиучю эдиле ёлгенни ашын. Анга намыс да энчи болгъанды: кетгенни юсюнден аман айтмагъандыла, жаланда иги затларын эсге тюшюргендиле; жырлагъан-тепсеген да бир къауум заманнга дери тохтагъанды, радиогъа тынгыларгъа да уялыучу эдик, къоншуда адам кетсе. Бюгюн а бир-бир бушуулада, ныгъыш хапарладан сора да, ауушханны къаршы ахлулары окъуна тюшге дери жиляуда олтуруп, тюшден ингирге тойгъа барадыла. Ол ниетибизни къарыусузлугъун, ахшы адетлерибизни тозурай баргъанларын, ёлюмге, жашаугъа да сансызлыгъыбызны кёргюзтмеймиди?
Поделиться:
Читать также:
07.02.2025 - 12:02 →
Элни бети-адетинде
07.02.2025 - 08:30 →
Ата-бабаларыбыз сютден, этден да къаллай тюрлю ашарыкъла хазырлагъандыла
06.02.2025 - 10:11 →
Сабийликден урунуугъа юйрене
06.02.2025 - 07:30 →
Жюреклени бийлеген тауларыбыз
05.02.2025 - 15:11 →
Мадарымлылагъа – тап амал
|