Бир бирге къайгъырыу тас бола баргъанда

Бусагъатда хар кимни да къайда да оюмун айтыргъа, бютюнда Интернетде, энчи газет, китап чыгъарыргъа, уллу къуллукъчулагъа къайтып-къайтып жалгъан даулу къагъытла жазаргъа онгу болгъанда, къарыуларын, билимлерин да аямай алгъандыла аллай эркинликни къолгъа бир-бирле. Бёлюм-бёлюм болуп, бир бирге сёлешмезча, ёлгенде жилямазча болуп къалгъандыла адамла. Бизнича аз санлы миллетде арада бир бирни танымагъан жокъну орунундады. Заман берген эркинликни башларына тап кёрюп, хайырлана билмей, тёгереклериндегилеге кир къуюп, аны бла намысларын кётюрлюк сунадыла ала. Жангыладыла. Аман иши ючюн адам жазагъа тартылмай къалмайды. Не кеси, неда бек сюйгени.

Кёп болмай районладан биринде белгили къуллукъда ишлеп кетген жашны юсюнден жазадыла, сюдлюк-къоллукъ болду деп, Интернетни толтуруп, кесибизни адамларыбыз. Атларын а жашырадыла. Ол адамны иги таныгъанлагъа сорама, биреуге, экеуге… бешеуге, ала уа бирден аны аламат къуллукъчу болгъанын, ол ишлеген заманда районнга не игилик этгенин санайдыла. Да сора нек къууанадыла, кеслерин анга къажау тутуп, ол атсыз къауум? Жаланда бир сылтауу барды аллай ишлени, былайдача, – аны даражасына жеталмагъандан, зардан, кюйюклюк этгенден.

Жазадыла, къазадыла таныгъан, танымагъан да – интернетни сабаны кенг. Басма станокла чыгъарадыла жаланда къутсуз иелерин махтагъан, анга хо деп турмагъанланы сёкген газетлени. Жаядыла аланы малкъар, къарачай эллеге…

Сагъыш этсенг, адамдан уллу тасха жер юсюнде табаргъа къыйынды. Иги, аман да, насыплы, насыпсыз да, кертичи, сатхыч да, жан аурутхан, къаты да, халал, къолун къаты къысхан да, менсинмей бир жанында тургъан, махтау излеген да… Тауусула билмеген хунер-къылыкъла. Хар бир адамны кесини жигит, акъыллы, асыулу адамдан башланнган, аны атын жюрютген тукъум тарыхы. Алай болмай да къалай, энчи къауумла – атауул тайпала къурала туруп, алагъа, баям, бир тюрлю бир зат бла айырмалыланы атларын бергендиле. Алагъа махтауму келтиребиз, жарсыуму?

Жашау къурауда бек керекли затланы буруннгулула адет-тёребизде, нарт сёзлерибизде, айтыуларыбызда къойгъандыла. Бек биринчиден а – ийманыбызда. Къайсы заманны алсанг да, ол излегенни этген – гюняхсыз жашагъан - къыйын болгъанды неден да. Бюгюн а - бютюнда.

Узакъ кетмей, озгъан ёмюрню алсакъ, 30-чу жылла ачхандыла бек аман къылыгъын адамны – къара таныгъанлай, бир бирге дау къагъытла жазып башлагъандыла иймансызла, ызы бла бирле къоркъуп, бирле сюйюп шагъатлыкъ этгендиле, игилерибизни жокъ эте туруп. Жууаплылыкъны кеслеринден атаргъа кюрешгенле уа, келликни сагъышын этип, башхалагъа, асламында дуниялыкъдан хапарлары болмагъанлагъа, къол салдыргъандыла ол ачы къагъытлагъа. Бюгюн мен къыралыма бир зат ючюн ыразы эсем, - жашаудан ол къанлы жорукъланы кетергенине.

Болсада, атларын букъдуруп, тюрлю-тюрлю къаугъала къурап, кеч туугъанларына жарсып, ол къоркъуулу кезиулени эслерине тюшюре, татлыкъсына, ачыу этип айланнганла бюгюн да бардыла. Аллайла бир бирлерин тынч тапханларына уа не сёз. Биринчиден, ала жамауатда намыслары жюрюгенлени марайдыла. Нек десенг, жаланда ала «ангылайдыла» кимни къаллай «багъасы» болгъанын, жерин да. Халкъ а не? Сюрюу кибик бир зат… Экинчиден, бар махтауланы да кеси башларына излейдиле ала – бир адамны юсюнден (кеси къауумларындан сора) ариу айтып эшитмезсе. Чурум табаргъа уа – устала. Бютюнда бир тюрлю бир орта не гитче къуллукъгъа илиннгенлеге. Аланы орунларын кеслерине ёнчелерге устадыла ол къауум.

Тап тюшюп, аллай шинтиклеге олтурсала уа, бир иги иш этерге акъыллары, фахмулары да жетмейди – онгларына къууанып, тёгерекни ашайдыла аямай. Къарыусузларына чабадыла, бийик къуллукълада ишлегенлени алларында уа бел бюгедиле. Шинтикледе кёпге чыдамайыла. Ишлерге юйренмегенден. Атларын къаугъа бла байламлы этип айтдыргъан геростратла, тинтип къарасанг, кертиси бла да, ишлей билмейдиле. Ишлегенлени да сюймейдиле. Ол жарты-къурту этгенчиклерин а башхалагъа тюзетдиредиле. Айхай, алагъа ыразы болсала уа! Болумсузлукъларын билгенлери ючюн кечмейдиле алагъа да! Ыйыкъдан тюбеселе, саламлашхан окъуна этмейдиле. Болсада ала юйлю-мюлклю да болдула, андан-мындан юзе, гитче къуллукъчукълада да сыналдыла, махтау а… алалмадыла.

Ма аллайла, ичлери кюйгенле, не кеслерин билдирмей жазып, не терсбоюнланы алгъа тюртюп, жамауатда намыслары жюрюген адамланы жанып, алагъа болмагъан чурумла табып, жашауларын тынчлыкъсыз этедиле. Аллай эриши ишле бла жылла бла эрикмей кюрешедиле. Шинтиклени бийиклерин сюедиле ала, алай намысны шинтикден алгъа келгенин, аны ол бермегенин а ангыламайдыла.

Юйлеринде, журтубузда, шинжи болуп, узакълада кеслерин фахмулу, акъыллы да сундура, айланадыла арабызда, бетлерине жюрек къаралары чабып. Акъыллы да къалай сундургъун кесинги, миллет аллында айланнган кимни да сёге эсенг, эриши, жалгъан затла тагъа эсенг, не тиширыу, не эр киши демей? Узакъдагъыла, иги терен оюм этгинчи, болушадыла алагъа… игиликни тамырын тюп этерге.

Игилик дегенлей: «Игилик эт да, суугъа ат» дегендиле ата-бабаларыбыз. Ол къайтмай къалмазлыгъын алдан билипми тынгыладыла огъесе аны орунуна келлик хаталадан затмы биле болур эдиле, айтмадыла жукъ андан ары. Болсада игиликни унутмазгъа уа насийхат этгендиле ызларындан келгенлеге. Къалай хычыуун тиеди, бирле ахлунгу, шуёхунгу, тап, миллет адамынгы юсюнден иги айтсала, бютюнда мындан узакъда! Ала – уруш, сюргюн къыйынлыгъы озгъанда да, бир тюрлю бир кёрген гитче игиликлерин окъуна унутмагъанладыла. Алай бла бизге жууукъ болгъандыла. Былада уа, бу алда сагъынылгъан къауумда, аллай зат эсленмейди, алагъа бир даража, ахча къошмаса, не ахшылыкъ да, къачан этилген эсе да, бетин тас этеди. Аланы жашау жолуна тюзетгенлеге окъуна табалмайдыла ариу сёз. Бирлеге кёп ишлегенлери ючюн, бирсилеге кёп жашагъанлары ючюн тырман жетеди.

Биреу малкъар драма театрны юсюнден былай айтады: «…къоркъуу бла зарлыкъ оноу этген факъыр театр…» Мен а эсиме тюшюреме, ол бу сёзле болгъан статьяда хапарын айтхан адам сахнаны, профессионал нёгерлерин къалай сюйгенин, ала да аны къалай багъалы кёргенлерин, ишлемей тургъанлай окъуна, ондан артыкъ узун къыйын жылларында, иш хакъын берип тургъанларын… Ол айтхылыкъ, эгеч-къарындаш дерслери бюгюн да юлгю болуп тургъан къауумну (Кючюкланы Магомет, Къудайланы Маржан, Махийланы Зоя, Балаланы Омар, Маммеланы Ибрагим, Биттирланы Абидат эм башхала) юсюнден бу эриши сёзлени айтхан адам театрын, культурасын да башхаладан бек сюйгенине къалай ийнаннгын? Быллай юлгюле уа кёпдюле.

Къоншу халкъланы бир-бирлери бизни сюймейдиле деп, кёлкъалды этебиз. Да нек сюерге керекдиле ала бизни, кесибиз кесибизни сюймей тургъанлай? Нек сюерге керекдиле ала игилерине онг бергенден эсе, ала бла кюрешгенлери кёп болгъан миллетни? Бирле артыкълыкъ бла нени да къолгъа этерге излейдиле, бирле уа ариу атларын, намысларын къоруулайдыла жалгъан дауладан. Бу эриши кюрешни кёре тургъанлай, тынгылап тургъанла, алагъа болушханла уа къайсы миллетдендиле?

Халкъ болгъан къыйынды. Ол энчи, бир миллетге тийишген, бир ойлу, муратлы, умутлу адамладан къуралады, бирлик да бир бирге къайгъырыудан келеди. Къаршчылыкъ алыкъа кишини насыплы этмегенди.