Жетеуленден жаланда бири къайтханды

 Эсгериуню эм бушуу этиуню кюнюне    

Мени ана  къарындашым  Бачиланы Жандарны  Уллу Ата журт урушха  жети жашы кетип, жаланда бири - Хажи-Мусса -къайтхан эди. Болсада ол да  артда урушда алгъан жараларындан ёлгенди.

Нух (Унух)

Жандарны тамата жашы Нух 1930 жылланы алларында  кёп болмай къуралгъан колхозда бригадир, артдаракълада уа председатель болуп ишлегенди. Бир талай заманны Мусукаев атлы колхозгъа  башчылыкъ  этгенди. Уллу Ата журт уруш башланнганда, Нух башха элли жашла бла бирге аскерге кетеди. Ол  оюмлу, ауур  акъыллы, къарыулу  адам болгъанды.

 Кавказда бла Украинада  болгъан къанлы  сермешледе къанын-жанын да аямай  урушханды. 1942  жылда Киев ючюн баргъан  сермешледе  жан бергенди. Аны  юч сабийи аталарын кёрмей ёсгендиле.  Ол ёлгенли бир жыл толмай, аланы  Орта Азиягъа кёчюредиле. Андан онюч жылдан сора артха къайтхандыла. Къызы Тамара КъМР-ни телевидениясында режиссёр болуп, жашлары Борис шахарны толтуруучу  комитетинде бир бёлюмге башчылыкъ этип, Ибрагим а къурулуш жаны бла ишлегендиле.

 Хажи –Мусса

Хажи-Мусса урушдан сора жыллада бизни юйюбюзге, анабызны жокълап, терк-терк келиучюсю бюгюнча эсимдеди. Атам, анам, ол да олтуруп кёп сагъатланы ушакъ этер эдиле. Хажи-Мусса алгъа колхозда, ызы бла Нальчикде обкомда къуллукъда  ишлегенди. Ол да, Нухча, урушну биринчи кюнлеринден туугъан жерин, Ата  журтун къорууларгъа кетгенди. Аныча, алгъа Украинагъа тюшгенди. Къыйын жаралы болгъандан сора, аны Новороссийскни госпиталине  келтиредиле. Ары немисли фашист аскерчиле жетгенде уа, юйге жибередиле. Бир кесекден саулугъу да  аз-маз  кючленеди. Ишсиз турургъа юйренмеген Хажи-Муссаны, фронтха кетгинчи ишине угъай, колхозгъа башчылыкъ этерге  саладыла. Белгилисича, фронтха аш, азыкъ жылы  кийимле, транспортну орунуна атла керек эдиле. Ол себепден аскерчи – фронтовик битеу билимин,  къарыуун да фронтну жалчытыугъа салгъан эди.  Эллиле да  тюз  эдиле аллай  адамны таматагъа айыргъанларына. Хажи-Мусса къысха  заманны ичинде колхозну ишин  аягъы юсюне салгъан эди.

 Ишлей тургъанлай а 1944 жылны март айында  малкъар халкъны туугъан жеринден  кёчюрлюклерин бир кюн алгъа билгенде, ол Хасания, Акъ-Суу эллени  да  араларында айланып, адамлагъа ол ачы хапарны  айтады.  Алай, ол  таулуланы барын да бирча кёчюрлюклерин  кеси да билмегенди. Сёз, баш иелери, жашлары тюрмеде олтургъанланы юсюнден сёз баргъан суннганды.

Фронтда тюшген жараларыны хатасындан, ол да  1970 жыллада  ауушханды. Акъсуучуланы  уа ол кёп ахшы ишлери бла эслеринде къалгъанды.  Юй бийчеси  бир къызны бла жашны  ансыз ёсдюргенди.

 Хажи-Дауут

Ол парашют-десант бёлюмледе  къуллукъ этгенди. Урушну ал айларында  десант аскерлени юйретген  курсланы бошагъанды. Артда уа аскерчи  шуёхлары бла командованияны оноуу бла тасхачылыкъгъа  барып тургъанды. Сермешлени биринде душман огъу аны жашауун юзеди. Комсомолчу  жаш ол кезиуде  юйдегили  окъуна болмагъанды.

Ако

 Аскерге чакъырылгъанда, Акогъа жыйырма эки жыл толгъан эди. Фин  кампания башланнганда,  Къызыл  аскерге къошулгъанланы санында  иги пулемётчуладан  бири болуп тургъанды. Ол  къаугъа бошалгъандан сора,  юйге къайтады. Анда юйдегили болуп, тытыр чыгъаргъан заводда  чачдырыучу  болуп ишлегенди.

Мамыр жашау этерге итинип, юй ишлегенликге,  анга, жарсыугъа, анда  кёп жашаргъа тюшмегенди. Уллу Ата журт урушну экинчи кюнюнде фронтха кетеди. Жигит пулемётчу Москва тийресинде баргъан къызыу  сермешлеге къатышханды.

Нальчикде  басмаланнган «Эсгериу китапда» Бачиланы Ако 1943 жылда  жоюлгъанды» деп жазылады. Алай Гуртуланы Оюсну «Биз Холамданбыз» деген китабында ол бир эллиси, тамата лейтенант эмда стрелковый ротаны политругу Гуртуланы Якуб бла къышда 1941-1942 жыллада Майкопда баргъан къызыу  сермешледе жоюлгъаныны юсюнден айтылады.

Домалай

1939 жылда  жыйырмабиржыллыкъ Домалайны Ако бла бир кезиуде чакъыргъан эдиле аскерге. Ол заманда анга жашчыкъ тууады. Аскер  къуллукъну ол Карелияда къашхатаучу къарындашла Туменланы Къурманбий эм Къыралбий бла бирге бардыргъанды. Ючюсю да иги путемётчула болгъандыла, «Максимни» расчетун къурагъандыла.

Фин кампания ётгенде, ала  «За  проявленное мужество и отвагу» майдалла бла саугъаланнгандыла.  1941  жылны  июньда юйлерине  къайтыргъа керек эдиле, къадар а башха  оноу этди. Юч таулу жашха да бирча фронтну ал сатырларына къайтыргъа буйрукъ берилди.

Баргъаны боллукъду.