«Реставрация ишди деп айталмайма, ол жашауумду»

Гулийланы Жамалны къызы Дария бюгюнлюкде реставратор иш бла кюрешип, тарых, дин магъаналы мекямланы эрттегили ышанларын сакълаугъа юлюшюн къошады. Таулу къыз бийик тау эл Нейтринодан къыралыбызны ара шахарына къалай тюшгенини, къаллай тарых магъаналы объектледе ишлегени манга сейир кёрюннгенди.

 Ара шахарны жашауу

  Дария Элбрус районда Нейтрино элде туугъанды, атасы Жамал, анасы Елена   Нейтринный обсерваторияда ишлегендиле – атасы илму установкаланы тамата инженери, анасы инженер-программист болуп. Ала обсерватория 1978 жылда къуралгъан кезиуден башлап ишлегендиле, 2011 жылда ауушхандыла, жаннетли болсунла.

Нальчикни 2-чи номерли лицейни бошагъанда, аны тамата къарындашы Москвада инженер-физика институтда (МИФИ) окъугъанды. Таулу къыз да аны ызындан ара шахаргъа барыргъа кёлленеди.  

Дария бизге айтханыча, анга школда иги устазланы къолуна тюшерге насыбы тутханды. «Бизге аламат билим бергендиле – дерследен сора да къошакъ илмулагъа юйретгендиле. Философиягъа сейирим уллу болгъанды. Алай школну майдал бла бошагъаныма, тюрлю-тюрлю олимпиадалада алчы болгъаныма да къарамай, жарсыугъа, МГУ-ну философия факультетине киралмай къалама. Бу вуз къыралда эм даражалы болгъаны ючюн, анда окъургъа сюйгенле не заманда да кёпдюле», - дейди ол.

Муратына жеталмагъанына тюнгюлмей, ишге киреди, ара жашарда жашаугъа сингип башлайды. Алай къурулушчу институтда окъугъан нёгер къонакъгъа бара, студент нёгерлери бла таныша, кеси да бу институтха окъуугъа кирип къалады. Дария Москваны къырал къурулуш университетин тауусуп, инженер-конструктор усталыкъны алгъанды.  Бюгюнлюкде уа реставрация объектледе проектни тамата инженериди.

Россейни Культура министерствосу Дарияны реставратор усталыкъгъа къабыл кёргенди. Ол аттестацияны 2019 жылда ётгенди.    

- Реставрация ишди деп айталмайма. Ол жашауунгду, юйюнге къалай сюймеклик бар эсе, жангыртыу бардырылгъан мекямгъа да ол кёзден къарап башлайса. Басхычла, балясинала, алача башха хар кесекчик да жюрегинге сингедиле. Билемисе, жангыртыу жумушла толтуруллукъ жерге барсам, аммамы юйюне тюшгенча сеземе кесими, - дейди ол.

Къызгъа эки жюз жыл мындан алгъа ишленнген, андан да эски юйлени жангыртыргъа тюшгенди. Аланы къабыргъаларында заманны ызлары бардыла, дейди ол. «Реставрация чыгъармачылыкъды. Башха жанындан а элберди - къабыргъаны тыш сюртюлгенини тюбюнде не зат табарыгъынгы бир заманда да билмейсе».

Хар мекямда – заманны ызы

Реставратор сейир усталыкъ болгъаны бла даулашырыкъ болмаз. Ол суратчыды, андан сора алим дерге да боллукъду. Ишде тюрлю-тюрлю илмуланы бирге тийишдирип, тюз хайырланыргъа керекди –   тарых, архив, химия… Сёзсюз, ишинги устасы болургъа сюе эсенг, билиминги хар кюн да кенгертирге тийишлиди, бютюнда быллай аз тюбеген усталыкълада.

Дария Москвада Софийский набережныйде колокольняда ишлегенди. «Ол Кремльге къарайды. Аны жангырту иш къыйын болгъанды. Тёгерегине салыннган басхычланы бийикликлери 50 метрге дери жетгенди. Кюннге бир ненча кере ала бла минерге, тюшерге керек болгъанды. Алагъа кётюрюлгюнчю кёп затны юсюнден сагъыш этесе: жашауунгу, ишинги, сабийлеринги…», -дейди ол.

Дагъыда «Журналистлени юйю» дворец да сейир мекямды. Анга 170 жылдан аслам толгъанды, кесин да бир ненча кере кенгертгендиле. Реставрацияны кезиуюнде уа мекямны ырысхы жашаууна жууаплы адам ахчаны къайры къоратханын жазгъан дефтери табылгъанды. Анда уа юйюню иеси 1812 жылда Москваны от алгъан кезиуде юй кюйгенине жарсымай, жерин кенгертир умут бла бурууну башха жерге кёчюргенин жазгъанды. Алай бла байыкъланыргъа сюйген тиширыуну оноуу Москваны картасын тюрлендиргенди: Никитский бульвардан Арбатха чыкъгъан жеринде айланч жер къуралгъанды. Сейир тюйюлмюдюле быллай шартла?

Басманный слободада Петр эм Павел атлы килисада жангыртыу башланнганда уа, 300 жыл мындан алгъа ишленнген суратла табылгъандыла. Мекям XVIII ёмюрде Пётр патчахны проектине эм аны ахчасына ишленнгенди. Ол эки минг сомун салгъан эди къурулушха. Совет заманда анда склад, ызы бла геофизика институт, сабий сад орналгъандыла. Архитектура энчилигине кёре килиса жангыз эсгертмеди дерге боллукъду.

Къабыргъалада Исса файгъамбарны жашаууну, келечилигини, Инжилде жазылгъан ишлени юслеринден суратла билиннгендиле, дейди Дария. Дагъыда мекямны башына кётюрюлюп къарагъанда, адамны сыфатын кёрюрге боллукъду. Суратчыла алайда Александр Невский ишленнгенин ачыкълагъандыла.

Совет заманлада, диннге къажау кюреш бардырылгъан кезиуде, быллай суратла сакъланнганлары сейирди. 1976 жылда геотехниканы институту мекямны кеси кереклерине тапландыргъанды. Проектни тамата архитектору къабыргъалада дин, суратланы башындан къагъыт обойланы бир ненча къатлап жабышдырыргъа оноуну чыгъаргъанды. Ол мекямны тарых магъанасын иги ангылагъанды. Бу оюмлу адамны хайырындан кёргенбиз бюгюнлюкде ол тарых магъаналы ишлени.

Жангылыргъа эркин тюйюлсе

Реставраторну жангылычыны хатасы уллуду, дейди ушакъ нёгерибиз. «Бизге дери 200-300 жыл сакъланнган тарых магъаналы мекямланы, суратланы ояргъа, тас этерге эркин тюйюлбюз. Тарыхыбызны сюймесек, аны сакъламасакъ, келир кюнюбюз боллукъ тюйюлдю», - деп ишексизди ол. 

 Нальчикде тарых магъаналы юйле кёп тюйюлдюде. Аладан бири Малкъарукъланы юйю оюлур чекге жетипди. Болсада, Дария, властьха аманла айтып, тарыгъып турмай, болумну тюрлендирирге сюе эсек, хар ким да онгларыны, билимини чеклеринде мадарла этерге кереклисин айтады. «Мен да мекямны сакълаугъа кесими юлюшюмю къошаргъа хазырма, аллай жумушну толтурлукъ адамла табылсала», - дейди ол.

 Ушагъыбызны ахырында Дария башындан тюшерикди деп сакълап турмай, муратла салып, алагъа жетер ючюн къадалып ишлерге чакъырады. «Адам ахча ючюн кюрешмейди, мен анга толу ийнанама. Билиминги, сынауунгу, хунеринги хайырланыр, башхалагъа болушур ючюн кюрешесе. Ахча уа жашау кереклеринги жалчытыргъа керекди. Мюлк адамны жашаууну магъанасы болургъа жарамайды. Насыпны мурдору байлыкъ тюйюлдю. Ол дуниягъа биргенге ырысхыны угъай, ахшы ишлеринги элтириксе», - дейди ол.