Жаш болса да, баш эди …

Малкъар халкъны кёп жигер, жигит жашы Уллу Ата журт урушха къатышханды. Ата журтну къоруулауда кёп жигитлик этип, атлары ёчюлмезлик отну жилтинлери болгъандыла. Бизни бюгюннгю бериуюбюзню жигити, аллай жашларыбыздан бири, Ксаналаны Харунну жашы Ибрагимди.

Уллу Ата журт уруш башланнганда, Ксана улу алыкъа сабий эди дерге боллукъду. Онсегиз жылы энди толгъан жаш, жашауда не кёрген болур эди? Не ачыу, не къыйынлыкъ сынамагъан. Дуниягъа болмагъанча бир аламат кёзден къарагъан. Нальчикни педучилищесин бошап, туугъан эли Огъары Малкъаргъа къайтып келген Ибрагимни ахшы умутлары дайым алда эдиле. Сабийлени окъутуп, аланы  туугъан жерлерин сюерге юйретирге итине эди. 

Алай, болмады… Урушну ачы желлери аз-аздан ура башлагъан эдиле. Кеслери алларына, ыразылыкълары бла кетгенлени ал сатырында Ибрагим  да атланнган эди, къыралын къорууларгъа.

Георгиевск шахарда политрукну орунбасары болур ючюн, алтыайлыкъ курсланы ётерге ашырадыла.Аланы бошагъандан сора, эскадронну политругуну орунбасары болуп, 115-чи Кавдивизияны  316-чы полкуна буюрулады.

Минг тогъуз жюз къыркъ экинчи жыл башланады. Фронтлада болум бютюнда къыйын болады. Немисли фашист аскерчиле  тохтаусуз  бизни жерлеге киредиле. Шимал Кавказны тийрелерине жетгендиле. Ол кезиуде, 115- чи Кавдивизияны Ростов шахаргъа къаршы жерлешдиргендиле. Шахаргъа да жууукълашхынчы, Большая Мортыновка деген элни тийресинде сермешге тюбегендиле. Былайда Ксана улу кесини биринчи аскерлик сынамын ётгенди. Юч взводну командирлери тизмеден чыкъгъанлары ючюн, бизни жерлешлерибиз бек къыйналгъандыла. Ол жууаплы борчну алайда кесине Бёзюланы Муха алады. Сора, турумгъа кёре, Ксана улугъа ол юч взводдан да къалгъанланы жыйып, бирин къурап, анга таматалыкъны да Ибрагим кеси этерча буюрады.

Аскерчиле окоплагъа жерлешип, Ново-Николаевка деген элни кереклисича къуршалагъанларында,  немислиле сермешге танкла бла кирген эдиле. Бу огъурсуз, от бла ёлюм бюрке келген, тёгерекни жандыра келген машиналаны араларында  жаланда отуз метр бар эди. Бизникиле уа, аланы кюйсюзлюклерине кёз жумуп къаллыкъча, фашистле, эркин, бир затдан да къоркъмай, эллерибизни бирини ызындан бирин алып, бара эдиле. Тюз да бир парадда баргъанча. Бизни аскерчилени уа, алагъа къажау турур кючлери азая бара эди. Нек дегенде, Большая Мартыновка деген элни тюбюнде орналып эди кючюбюз, сауут-сабабыз да.  Алай, тамата лейтенант Бёзюланы Муха, гранатомётдан от ачып, тёрт фашист танкны чачдыргъан эди. Кеси да  алайда жигитча жан бергенди.

Ибрагим хар эсгериуюнде, Муханы ол жигитлигине къайта, аны саугъаланмай къалгъанын чертип, жарсыучу эди. Урушдан къайтып, мамыр жашауунда, билген амалын аямай, къайры керек эсе да, ары къагъытла жазып да кёп тургъанды. Не да этип, Муханы жигитлиги унутулуп къалмай, ёлгенинден сора да саугъасы аны тапса сюйгенди. Алай не медет… Муратына жеталмагъанды.

Дагъыда Ксана улу ёмюрюню ахырына дери Атабийланы Дугуну жашы Магометни да унуталмай эди. Ол Ибрагимни аскерчиликни, урушну да тасхаларына юйретген устазы эди дерге да боллукъду.

 «Жау хар жанындан къуршалагъан эди. Атабий улу бла мен, кырдыкга амалыбыз болгъаны тенгли, къысылып, сюркелип барып, бизни  жаралы жашларыбыз болгъан элге дери жетебиз.  Бызынгычыла, Чочайланы жашлары эдиле ала. Алагъа болушуп, артха айланнганлай, аллындагъы хар затны къырып, жандырып, жоюп келген фашистле бизни жашланы илишаннга алып, атаргъа хазырланнган эдиле. Не тюрлю кючле болушхан эселе да, жашла ол ажалдан къутулгъан эдиле» - деп, эсгере эди Ибрагим.  Бу сермешде сау къалгъан аскерчиле Сталинградха атланнган эдиле. Ол кезиуде сёз жаланда фронтну къадарыны юсюнднен угъай, саулай да къыралны къадарыны юсюнден бара эди.

«Бизни Орджоникидзеге ашырадыла. Анда  битеу аскерчиледен жангы къауумла къурайдыла. Полкубуз Малгобекни тийресинде тура эди. Мени сауут-саба берген къауумгъа командир этип саладыла. Бек жууаплы жумуш эди ол», - деп эсгериучю эди ол кюнлерин Ибрагим.

Август айда  ачы сермешге киредиле. Ксана улу да алайда жаралы болгъан эди.  Аны бууунундан аз ёргерекде окъ чыгъарылгъан уллу жара ызы, чингиригинде уа, окъ кирген ызы къалгъан эдиле. Ол жарала, баям, бизни хапарыбызны жигитине, Уллу Ата журт урушну ачы кюнлерин, аны къой да, кюйсюз жылларын хазна унутдура болур эдиле.

Ючайлыкъ багъыудан  сора, Махачкаладагъы аскер жаяу училищеге ашыргъандыла. 

Баргъаны боллукъду.