Ызындан къарар адамы болса…

Къадар бармыды? Огъесе хар зат да кесибизни къолубуздамыды? Туугъанында адам таза къагъытхамы  ушайды  огъесе ким боллугъу белгилимиди?  Хар инсанны  адамлыгъында, халинде, фахмусунда, сыфатында болгъан кёп зат тукъумундан, къанындан келеди, дейдиле. Бир-бирле уа сабий гитчелигинден юйреннгенине кёре болады деп, ол оюмну тутадыла. Устазланы, юйретиучюлени асламысыны  айтханларына кёре,  сабийлени тёгереклеринде баргъан жашау, жууукълары – тенглери, аталары – аналары, устазлары бек магъаналыдыла. 

Баям, хар зат да заманнга кёре болур. Жашаугъа кёре адамланы халлары да тюрлене барады. Бизни халкъда эрттеден келген нарт сёзле бардыла, аланы бюгюн да хайырланабыз. Бир къауумун эсгерейик: «Бёрюню баласын къаллай бир бакъсанг да,  агъачха къарайды», «Къуш уясында кёргенин учханында этеди»,«Уллу къазанда бишген эт чий къалмаз».

Жашаудан бир юлгю: бир ёксюзле тургъан юйню таматасы алада болгъан сабийлени къаллай миллетден, тукъумдан, юйюрден чыкъгъанларын жазып тургъанды. Аталары, аналары не тюрлю адамла болгъанларын, къайда ишлегенлерин билгенди, тинтгенди. Андан сора, ёсе баргъанлары сайын, кеслерин къалай жюрютгенлерин, уллайгъандан сора къаллайла болгъанларын тохташдыргъанды. Аланы жыйышдыргъандан сора, быллай  оюмгъа келгенди: игиледен туугъанланы алтмыш проценти, жашаугъа кеслерин келишдирип, жерлерин табып, жашап къалгъандыла, жыйырма проценти уа ичгичиле, гудучула, ачыкъ айтханда, жашаугъа кеслерин келишдиралмагъанла, ызларындан къайгъылары тауусулмагъанла, осалла болгъандыла. Бирсилери уа, эки жанына да къошулалмай, ортада къалгъандыла.

Осал къылыкълыладан туугъанланы алтмыш проценти аталары-аналарыча къалгъандыла. Жаланда жыйырма процентге жууугъу, жашаугъа кеслерин келишдирип, игилеге къошулгъандыла.

Биз айтхан бу затладан сора да, адамны халына, жигитлигине, ётгюрлюгюне, къылыгъына жашагъан жери, аны хауасы, таулары, суулары, ёзенлери, дагъыда анга кёре башха затлары белги саладыла. Тауланы хауасы  саулукъ саугъалайдыла. Къаяланы тиклеринде дырын жыйып, бичен этген жашла  ётгюрле боладыла.Таулада жашагъан миллетлени кёп шартлары бир бирге келишедиле: греклиле, италиялыла, таулула да эллеринде бир маталлы жашау бардырадыла.

Къазахлыла эки уллу къауумгъа бёлюнедиле. Бирлери таулада жашайдыла. Алагъа аргъынла дейдиле, тюзде жашагъанлагъа уа - юйсюнле. Аргъынланы бет сыфатлары, санлары, къылыкълары да бизге бегирек келишедиле. Кёчгюнчюлюкде таулулагъа ала бегирек болушхандыла. Таулада жашагъанлары себепли таулагъа да кимден да ала иги ёрлейдиле. Аны айта келгеним, минг жылла бла тау этеклеринде жашай келген миллетле таулагъа кеслерин келишдирип къойгъандыла.

Сёзсюз, къырал къараргъа адамлары болмагъан сабийлени интернатлагъа жыйып, ызгъа – къылыкъгъа юйретирге, билим берирге кюрешгени огъурлу ишди. Алай къырал юйледе ёсгенлени асламысы жашауда жерлерин тапмайдыла. Нек? Сабий адам болур, аякъланыр ючюн, къан къаршы адамларыны, бек биринчи уа атасыны–анасыны сюймекликлери керекди. Не букъдурур кереклиси барды, уллу болгъандан сора да, кюн сайын жашауну ауурлугъун кётюрюр ючюн биз адамларыбызны ариу сёзлерин сакълап турабыз. Башыбызны акъ басханда да  излейбиз къатыбыздагъыладан болушлукъ, башыбызны сылап турсала сюебиз.

Адамны бузгъан, чачхан, къыркъгъан не затды десенг, жашауунда сюймекликни таркъайыууду. Сюймеклик атларгъа, солургъа кюч береди. Уручудан – гудучудан туугъан да бек тап адам болуп къаллыкъды, ызындан къарагъан адамы болса. Таулула, баям, бир бирге кёз-къулакъ бошдан болмагъандыла. Бизни факъыраларыбыз, тилекчилерибиз да аны ючюн жокъду: халкъ кесини ичинде игисин – аманын да кечиндиргенди. Жамауат болгъан жерде хар инсаннга да жашау этерге тынчды.