«Тепсеуню кесини энчи тили барды»

Бюгюнлюкде Шимал Кавказда «Асса-Пати» тепсеу школну танымагъан, анда окъугъанланы аякъ бюкгенлерине бюсюремеген хазна болмаз. Аллай проектни къурап, жашауда бардыргъан а Энейланы Аскерди. Интернетде, тюрлю-тюрлю сайтлада аны усталыгъы бла, тепсегени бла ёхтемленнгенле кёпдюле. Школунда жангыз да бир халкъны угъай, саулай Кавказны тепсеу культурасына эс бургъан жашны миллети ким болгъанын билирге сюйгенле да аз тюйюлдюле.

 «Асса» ансамбль Битеудуния тепсеу Олимпиада да, халкъла аралы «Планета искусств», «GrandMoscowFestival», «Золотой тигрёнок», «Марафон талантов» деген эмда кёп тюрлю башха фестивальлада да алчы жерлеге тийишли болгъанды. Аллай жетишимлеге къалай жеталгъанын, школну да къалай къурагъананын юсюнден а бюгюн биз Аскерден соргъанбыз.

- Аскер, сени ариу тепсегенинг бла кёпле ёхтемленедиле, юлгю да аладыла. Бу усталыкъгъа къалай келгенсе?

- Биринчи кере тепсерге анам беш жылым болгъанда Чегемде студиягъа элтген эди. Талай замандан а Нальчикде Къудайланы Мухтарны «Ас-Алан» деген сабий ансамблине жюрюп башлайма. Жашауумда кёп иги хореографла бла тюбегеними да белгилерге сюеме. Мухтар Чукаевичден сора да, Сотталаны Къаншау, Улбашланы Мутай, Къудайланы Хасан да юйретип тургъандыла. Ала хар бири да кесича энчи ыз къойгъандыла мени бу усталыкъ жолумда. Кёп магъаналы затлагъа, ариу аякъ бюгерге да юйретгендиле. Тепсеулеге сюймеклигими да ёсдюргендиле. 

- Мындан ары жашауунгу бу усталыкъ бла байларгъа умутунг болгъанмыды?

- Хау, школну бошар заманнга СКГИИ-ге хореография бёлюмге кирирге умут этген эдим. Алай ол кезиуде «Ас-Алан» ансамбльде иги тепсегенлеге Москвада экономика билим алырча эки жер берилгенин эшитип, анга итинеме. Алай ары киргенликге, окъуудан сора вузну жумушлары саулай кюнюмю алып, ишлеп кесими кечиндирирге заманым болмагъанын ушатмагъанлай, башха вузгъа кёчеме.

Къауум замандан а тепсерге итиниуюм уллу болгъанын сеземе. Ара шахарда миллет тепсеулеге юйретген кружокла да излейме. Аллай табалмазлыгъымы ангылагъандан сора уа, Алла Духованы «Тодес» деген школуна баргъан эдим. Кастингде тепсегеними жаратып, ары алгъан эдиле. Алай тюрлю-тюрлю тепсеулеге юйренирге керек болгъанын, кавказ тепсеулеге да хазна эс бурулмагъанына бюсюремегенме. Нек дегенде тюрлю-тюрлю кеслери къурагъан номерле мени кёллендирмейдиле, кавказныкъылагъа кёбюрек эс бурулса сюе эдим.

Талай заманадан а Къарачай-Малкъар жаш тёлюню айныууна себеплик этген «Эльбрусоид» фондну юсюнден эшитип, анда Мырзаланы Марат тепсерге юйретген студиягъа жюрюп башлайма. Ансамбль къурап ара шахарда бардырылгъан кёп тюрлю байрамлагъа да къатышып тургъанбыз.

- «Эльбрусоид» фонд бу жаны бла айныргъа да амал этген болур? Сайтда берген дерслеринги юсюнден да айтсанг эди?

- Хау, анда тепсеген кезиуюмде къурагъан эдим «Асса-Патини». Алай ол заманда школ болмагъанды, жыйылыулада, байрамлада Мырзаланы Марат бла эмда эки шуёхум бла «Асса-Пати» деген ат бла чыгъып тургъанбыз. 

Дагъыда «Эльбрусоидге» жюрюген кезиуюмде Интернетде аллай аты бла сайт жарашдырып, тепсеулерими ары салама. Болсада анга адамла уллу магъана берирле деп да билмегенме. Алай кёпле жаратып, интернет дерсле берсем сюйгенлерин билдирип башлайдыла. Алай бла сайтым айнып башлайды. Тыш къыраллада болгъанла, эмда жюрюрге амаллары болмагъанлагъа ол да бек иги себепди. Бюгюнлюкде да сайтымда дерсле бардыргъанлай турама. 

- Кесинги биринчи тепсеу школунгу уа къачан ачханса?

- Бир талай заманда банкда ишимден кетерге тюшеди. Атамдан-анамдан ахча тилерге сюймегеним ючюн, жангы иш табаргъа кюрешеме. Магистратурагъа бюджетге тюшмесем, ахча тёлерге да кереклисин ангылай эдим. Ол заманда Мырзаланы Маратны бир школда тепсеуден дерсле берирге чакъыргъан эдиле. Алай иши кёпден кесини барыргъа онгу болмагъанлай, манга айтады. Анга ыразы болуп анда юйретип башлайма. Анда жыл чакълы ишлегенимден сора уа, кесим школ къурап, бир залны да ортакъгъа алып, башха сюйгенлени да окъутуп башлайма.

- Къаллай миллет тепсеулеге юйрете эдинг? Жангыз да Кавказдан болгъан сабийлеми жюрюй эдиле?

 - Угъай, кёп тюрлю миллетлени адамлары жюрюй эдиле. Кавказ тепсеулени бек кёпле жаратадыла. Тепсерге, юйренирге да итинедиле. Алай алагъа Кавказда кёп тюрлю миллет жашагъаны, хар бирини да культурасы башхаракъ болгъанын ангылатхан тынч тюйюлдю. Аны ючюн лезгинка, джигитовка дегенлеге бегирек эс бурабыз.

- Аллай бир башха миллетлени адамларына бизни тепсеуле не бла сейир кёрюнедиле? Алагъа юйренирге сюйгенлени саны алай кёп болгъаны не бла байламлы болур? 

- Кертисин айтханда, бизни тепсеулеге юйренирге сюйгенлени саны ёсгенлей турады. Алай некди дегенде, бюгюннгю тепсеулени телевиденияны хайыры бла адамлагъа сюйдюрюрге кюрешгенликге, ала керти искусство тюйюлдюле. Бир-бирде уа тепсеучю нени кёргюзтгенин, не айтыргъа сюйгенин да ангыламай къаласа. Эр киши, тиширыу деп да хазна белгиленмейди. Бизни тепсеуледе уа бютюнда лезгинкада, тюз тепсеуде хар бирини да энчилиги шатык кёргюзтюледи. Эр киши къушну сыфатын ачыкълайды, ётгюр, жигит болады. Тиширыу а къанкъазны – жумушакъ, субай. Ол а адамланы, не тюрлю миллет болса да, тамырларына жууукъ этеди.

Тепсеуню кесини энчи тили барды деп да аны ючюн айтылады. Ол ариулукъ а бизни тепсеуледе бютюнда шатыкъ ангылашынады. 

- Бусагъатда школунгу ненча бёлюмю ачылгъанды? Хореографланы къалай сайласа? Окъуучуларынгы жыл санлары къаллайды?

- Бюгюнлюкде Москвада алты бёлюм ишлейди. Дагъыда Севастопольда, Бишкекде, Ташкентде, Королёвда да. Хореографланы уа барысын да кесим салама. Башха шахарлада окъутханла да тюрлю-тюрлю миллетлени келечилери болгъанлыкъгъа, кеси заманларында Москвада филиаллагъа жюрюп юйреннген адамладыла. Бир затха болушургъа, юйретирге керек болса, алагъа баргъан да этиучюме, Интернетни хайыры бла байламлыкъ да жюрютеме. 

Окъуучуланы 4-5 жылларындан алып башлайбыз. Андан ары жыл санларында тыйгъыч жокъду. Ненча жыл болса да, хар адамны да келип юйренирге амалы барды. Черкесскде мастер-классыма алтмыш жыл болгъан эр киши да келген эди. Кёп затха уа видео-дерслерими хайыры бла юйреннгенин билдирген эди.

- Тепсеуледе хар атлам да кесини бир энчи магъанасын тутады. Сиз кесигиз а жангы затла къошамысыз?

- Тюзюн айтханда, хар атлам да эртте къуралгъанды. Кеслерини да терен магъаналары барды. Аны себепли бизни тепсеулени окъуна тарыхына къарасанг, кёп жангы затла, атламла кёрлюксе. Аны себепли жангы затла къурамагъанлай, ала бла хайырланып турсанг да боллукъду.

Дерследен сора терк-терк той-оюнла да этгенлей турабыз. Анда уа юйреннгенле къалай тепсегенлерине энчи эс бурабыз. Нек дегенде, жаш адамла бир энчи зат бла сейирсиндиребиз деп, бир бирге келишмеген атламланы этерге боладыла. Ол заманда аланы чакъырып, ол терс болгъанын, нек жарамагъанын, ол макъамгъа нек келишмегенин да ангылатабыз.

- Мындан ары къаллай умутларынг бардыла?

- Москвада бёлюмлерими иги айнытыргъа сюеме. Кесими энчи юйретирча залларым болурча да итинеме. Нек дегенде ара шахарда аланы ортакъгъа алып тутаргъа тынч тюйлдю.

Бюгюнлюкде уста тепсей билген ансамбльлерим бардыла, кёп тюрлю конкурслагъа къатышып, алчы жерлеге да тийишли болгъанлай турабыз. Атыбыз айтыла башлагъанлы уа башха жерледе бардырылгъан фестивальлагъа да чакъыргъанлай турадыла. Алай спонсор себеплигибиз болмагъаны ючюн, алыкъын алай чыгъып турургъа амалыбыз жокъду. Мындан ары уа сохталарымы башха-башха шахарлада бардырылгъан конкурсалгъа, фестивальлагъа къатышыргъа онглары болурча амал этерге кюреширикме.