Къызыл, сары эм башха тюрлю чайла

Чай ичмеген, аны сюймеген хазна адам болмаз. Къара, къызыл, жашил, сары, акъ тюрлюлери окъуна бардыла аны. Дагъыда кёпле билмеген неда эшитмеген мате, улун, пуэр, каркаде, матча деген аллайла да.

Чай деп Camellia sinesis хансны чапыракъларын къайнатып этилген исси суугъа айтадыла. Ол адамны санын тирилтеди, кёп жаны бла хайырлы болады. Алимле айтханларына кёре, анда полифенол, катехин, эпикатехин, флавонид деген затла бардыла. Ала ауруула къозгъалмазгъа, сора дагъыда жюрекге бла тамырлагъа себеплик этедиле, холестеринни азайтадыла. Жашил чайны бир-бир тюрлюлери арыгъыракъ болургъа окъуна болушадыла. Тинтиуле ол дагъыда бауурну саулугъуна иги болгъанын, инсультдан да сакъларгъа боллугъун кёргюзтедиле.

Алай хар ашны неда сууну хайырланыуда мардасы болургъа керекди, чай бла да ол алайды. Анда кофеин болгъаны ючюн, ингирде ичсе, адам жукълаялмай къыйналлыкъды. Кюндюз да бир бири ызындан къайтарып ичип турса, чай, бегирекда аны жашил тюрлюсю, къан басымны кётюрюрге, аш орунну да къозгъаргъа боллукъду. Тишле мор бетли болсала, аны да чайны артыкъ кёп ичиуден кёрюрге тийишлиди.

Белгилисича, чайны ата журту къыбыла Къытайды эмда Мьянма къыралны шимал тийрелеридиле. Тарыхда аны юсюнден хапарлагъа беш минг жыл бола кетеди. Эм эски чай чапыракълагъа уа 2100 жылды. Аланы Къытайда Хан Ян Лин кешенени ичинде талай жыл мындан алгъа тапхан эдиле. Ол а Хань атауулну патчахлыгъыны кезиулерине тюшеди.

Бурун заманлада чайны дарманча хайырланып болгъандыла, артда уа алайлай да ичип тебирегендиле. Ары дери хант туз къошуп биширген тёрени да къоюп, шёндюча алай хазырлап башлагъандыла. Минг бла юч жюз жыл мындан алгъа жашагъан къытайлы назмучу Лу Юй «Чайны жоругъун» жазгъанды. Аз кечирек а, Сун атауулну заманларында, «Чай тёре» чыкъгъанды. Арта аны къытайлыладан японлула да алгъан эдиле.

Европагъа чайны португаллы саудюгерчиле оналтынчы ёмюрде   келтиргендиле. Башха къыраллада анга артыкъ эс бурмагъан эселе, Англияда уа чайны болмагъанча алай бек жаратадыла. Аны ичиу бла байламлы тюрлю-тюрлю тёреле чыгъадыла, сатыу-алыу да бек терк айныйды. Россейде да анга тийишли багъа берген эдиле.

Бюгюнлюкде чай къуру Къытайда угъай, Индияда, Шри-Ланкада, Кенияда да аслам халда битеди. Аладан сора энтта да бир ненча къыралда ёседи, алай рынокну асламысын ол тёртюсю аладыла. Эм игисине Къытайны чайлары саналадыла. Акъ, сары, улун, пуэр тюрлюлерин жаланда ма анда ёсдюредиле.

Сейир шартла:

- чайны минг бла жарым сорту барды;

- кофеин кофеден эсе чайда кёпдю;

- онжетинчи ёмюрге дери чайны жаланда жашил тюрлюсю болгъанды;

- жер башында бир кюннге 3,7 миллиард чын аякъ чай ичиледи;

- чайны бек багъалы сортлары бардыла, аланы аукционлада сатадыла;

- Япониягъа чайны монах келтиргенди;

- чай 52 къыралда битеди;

- эм эски чай юлкюге 3200 жыл болады, ол кеси да Къытайда ёседи.

- 1996 жылда Пекинде аукционда Да Хун Пао чайны бир килограммын 1,25 миллион долларгъа сатхан эдиле.