Къудуретни сакълаугъа энчи эс бура![]() Бу материалны бизге Бийик тау-геофизика институтну илму къуллукъчусу, физика-математика илмуланы кандидаты Геккиланы Сафият жибергенди. Ол бу жазмасында адам улу табийгъатха къаллай заран салгъаныны юсюнден эсгертеди. Бизни республикада суу къолайлыгъыбыз бла махтаныргъа боллукъбуз. Къабарты-Малкъарны черек ызлары 5470 километр болуп, 2172 баргъан суудан бла шаудандан къуралады, ол санда 30 гитче эм орта черекледен. Бек уллулагъа Терк, Малка, Басхан, Черек, Чегем, Урух, Урван , Нальчик, Лескен саналадыла. Была чыранладан башланып, «тау суула» деген атны жюрютедиле. Экология къолайлыкъны бла таза табийгъатны сакълау борчубузгъа да къарамагъанлай, адамны турмушу аны кирлендиргени бюгюнлюкде кишиге жашырын болмаз. Эллерибизде (бир ненчасындан къалгъанларында) ара канализация система болмагъаны бек уллу жарсыуду. Адамла уа 21-чи ёмюрде, белгилисича, ырахатлыкъда жашаргъа излейдиле, кеслерини турмушларын женгиллендирирча, бусагъатда санузеллени юйлерини ичлеринде саладыла, аладан чыкъгъан кирленнген суу а, бир тюрлю тазаланыу амалсыз, череклеге къуюлады. Тазалау сооруженияла болгъан элледе да ала асламысында эскиргенледиле. Бу жарсыуланы, ала адам улугъа бек магъаналы болгъанлыкъгъа, бизни республикада аз сюзедиле. Хар бирибиз да, сёзсюз, тюрлю-тюрлю татыулу ашла ашаргъа да сюебиз, алай ызыбыздан тизгинни жыяргъа, сабийлерибизни келлик кюнюне къайгъырыргъа уа алыкъа тийишлисича юйренмегенбиз. Белгилисича, канализация бла бирге тиф, холера ауруула жайыладыла, гитчеле полиомиелит, А, Е, эм F гепатитлеге жугъадыла. Алып айтханда, биз кесибиз тёгебиз аллай затланы тёгерекге, ала узакълагъа жайылырча. Алгъын заманлада сагъынылгъан аурууладан миллионла бла адамла ёле эселе, шёндю биз бу къоркъууланы унутуп къойгъанча, билмегенча этерге ёчбюз. Ол суулада уа чабакъ тутабыз, жууунабыз, жагъаларында солуйбуз. Андан сора да, республикабыз аграр халлы болгъанын унутургъа жарамаз. Эл мюлк бла мал тутуу сууланы кирлениулерини уллу сылтауларындан бирлеридиле. Мында сууну асламысы сугъарыугъа бла маллагъа къараугъа хайырланылады. Андан чыкъгъанла уа адамгъа эм къоркъуулудула. Ол суулада жаны болгъан затны ууландырып ёлтюрюрча химиялы затла толудула. Мал, тауукъ фермаладан чыгъарылгъан багуш да ол жаны бла бек хаталыды. Кир-кипчикни тынгылы тазаланыудан ётдюрмегенлей атадыла неда сабанлыкълагъа жаядыла. Алай бла топуракъ кирленеди, багуш, грунт суулагъа сингип, андан ары череклеге жетеди. Суу – ол адамны жашауун жалчытхан затды, алай аны тюрлю-тюрлю аурууланы бла бактерияланы жайгъан кючю да уллуду. Аны ючюн бизни ичген сууубузну кирлендирирге эркинлигибиз жокъду. Белгилисича, ауруудан багъылыудан эсе, аны профилактикасы тынчыракъды эм хайырлыракъды. Ол а бизни къарыуубуздады. Таплыкъгъа, тынчлыкъгъа итинип, жаланда хайырланыу жаны бла къарагъанны тюзге санамайма. Ол къудуретге бек уллу хата келтирген кёз къарамды. Аны ючюн табийгъатны юсюнден оюмубузну арталлыда тюрлендирирге керекбиз. Этерге тийишли мадарла: • канализация ызлагъа кир-кипчикни бла эски быстыр журунланы атмазгъа. Алай бла трубала бителмейдиле эм оборудование бузулуп, кир суула жерни башында жайыллыкъ тюйюлдюле; • гитче автоном канализацияланы, санитар къоркъуусузлукъну сакълап, профессионалла бла бирге тохташдырыргъа; • районну экология болумуну бузулгъанын заманында къырал органлагъа (Роспотребнадзоргъа, прокуратурагъа, шахарны администрациясына) билдирирге; • тёгерекдеги къудуретге эм сууну хайырланыугъа жууаплы болургъа. Жаланда адамны къолундады болумну ахшы жанына тюрлендирирге, аны себепли бизни, акъылыбызны тюз жанына буруп, жер жюзюню, табийгъатны сакъланыуларына къайгъыра билгенибиз бек магъаналыды. Тёгерекге сакъ болуп, республикабызны къудуретин сакълап, сабийлерибизни келлик кюнлерин жарыкъ этейик. Кесигизни сакъларгъа, бир биригизге ариу кёзден къараргъа кюч-къарыуугъуз элпек болсун.
Поделиться:
Читать также:
07.02.2025 - 15:30 →
Китапда Кавказ миллетлени чыгъармалары
07.02.2025 - 12:02 →
Элни бети-адетинде
07.02.2025 - 08:30 →
Ата-бабаларыбыз сютден, этден да къаллай тюрлю ашарыкъла хазырлагъандыла
06.02.2025 - 10:11 →
Сабийликден урунуугъа юйрене
06.02.2025 - 07:30 →
Жюреклени бийлеген тауларыбыз
|