Маданият

Малкъарда малны союу, санлау эм сыйлау адетлени къалай сакъланнганыны юсюнден хапарланы басмалай туруучубуз. Бу материал а кёп тинтиуледен къуралып, ол тёребизни тасхалы, аны бла бирге унутулгъан да шартларын, тарыхлы ызларын да ачыкълайды. Бу магъаналы жазма басмаланнган да этгенди, алай окъуучуларыбыз аны юсюнден соруп, ангылатыула излеп сёлешгенлей тургъанлары ючюн, аны къатлап, жангыдан басмагъа хазырлап номерибизде беребиз, аны буруннгу адетлерибизни сакълаугъа да себеплик этеригине ийнанып.

Шёндю жаш тёлюню патриот низамда юйретиу жаны бла ишге энчи эс бёлюнеди. Мен оюм этгенден, ол жаны бла кеси назмучуларыбызны бла жазыучуларыбызны чыгъармалары аламат юлгюдюле. Сёз ючюн, закий Къайсынныкъыла. 

Мухолда Атабийланы Баззаны Сууичмез деп бир  ариу къызы болгъанды. Аны бир къарап кёрген: «Я рабиий, муну санында, бетинде адам сылтау табарча жерчиги болурму? Мёлек кибик, нечик сейирлик жанды», - дегендиле. Бал бетли узун чачын ары-бери силдесе, ол кюн  таякъларында жылтырай, кёз къаматханды. Эр кишича кийинип атха минип чыкъса, жашланы барын да озгъанды.

Уллу эмда эрттегили тау эллерибизден биринде, Кёнделеннге кире баргъанлай, жолну сол жанында бир  дуппур барды. Артыкъ уллу да тюйюлдю, бийиклиги эки къатлы юй чакълы болур, тёгерек дуппур, тийреси уа тюз жерди.

Анга къарай кетсенг, адам къол бла ишлеген болур деригинг келеди. Аны атына Хан Тёбе дейдиле. Аны юсюнден тюрлю-тюрлю  таурухла жюрюйдюле. Мен да  эшитгенлерими айтайым.

Нургюль Эшилчай бюгюннгю тюрк кинематографны жулдузларыны араларында уллу хакъ тёленнген актрисаладан бириди. Россейли къараучула «Сюймеклик эм азап сынау», «Умур-чумур», «Тамашалыкъ ёмюр», «Кёсемни патчахлыгъы» деген сериаллада эм «Къызыл сюймеклик» деген кинода танышхандыла аны бла.

Малкъар халкъ не заманда да малчылыкъ бла кюрешгенди, аны себепли этден ашарыкъладан да бай болгъанды. Аланы бир къауумуну бюгюнлюкде жарашдырыу амаллары, аны къой да, атлары унутула барадыла. Кеси заманында хурметли тамата, халкъны тин байлыгъын иги билген Толгъурланы Бекмырза бизге кёп материалла жазып жибериучю эди. Аланы сюйюп басмалап тургъанбыз. Бюгюннгю номерибизде да Бекмырзаны этден хазырланнган бир-бир ашарыкъланы юсюнден жазгъан къыйматлы материалын эсибизге салайыкъ.

Патчах Россейни аскеринде къуллукъ этип тургъан Абайланы Асланбек кеси заманына кёре жарыкъландырыу ишни сюйген, юйюрюн да ол иш бла кюреширге кёллендирип, билимлиле болурларын излегенди. Аталары айтханны этип, Солтанбек бла Ханифа музыканы бла жарыкъландырыу ишни сайлайдыла.

Бизни штатда болмагъан корреспондентибиз Кючмезланы Айза кесини жашауунда болгъан бир чам хапарчыгъын жазып ашыргъанды да, бюгюн сизни аны бла шагъырей этерге сюебиз.

Кёп болмай Къабарты-Малкъар къырал университетде энчи аскер операциягъа къатышхан жерлешлерибизге жораланнган «Къоншу тепсиде къазауат» деген документли фильм кёргюзтюлгенди.  

Малкъар халкъны сурат жазыу санатыны тарыхын алгъанда, ол узакъ да, жууукъ да тагылы болгъанын ангылайса. Бир жанындан, дорбун къабыргъалада, къаялада табылгъанланы жылларын ёмюрле бла санайдыла алимле. Тау элледе, сёз ючюн, Огъары Малкъарда Зылгыда, Кюнлюмде, Басхан жанында Быллымда, Чегем ауузунда Огъары Чегемде археологла тапхан билезикле, оймакъла, минчакъла, башха омакълыкъгъа жюрютюлген затла да ол фахму – ариулукъну сезе билиу, аны башхалагъа да саугъа этиу – халкъыбызда эрттеден келгенине шагъатлыкъ этедиле. Бирси жанындан а, кёчгюнчюлюкден къайтхынчы, уллу художниклерибиз болгъандыла деп махтаналлыкъ тюйюлбюз.