Маданият

Бизни халкъыбыз уруш ёртенинден, кёчгюнчюлюк азабындан, дагъыда кёп инсан кемликледен кесини жигитлигини, таукеллигини, миллет эслилигини, мадарымлыгъыны хайырындан къутула келгенди. 

Кюнбатыш жанына да бурулдум. Тенгиз кёрмедим, жаланда мен эслеген – таракълача сюелген тау чукуйла. Къара таудан да бийиклери бар эдиле. Бир-бирлерини башларында къары, бузу эримей тура эдиле. 

Къулийланы Къайсын атлы Малкъар къырал драма театрны директору, КъМР-ни халкъ артисти Жангуразланы Байдуллахны жашы Мажитни, жарыкъ кёллю, ачыкъ жюрекли, къудурет фахмудан толу юлюшлю сахна жулдузну, танымагъан бизни республикада угъай, битеу Шимал Кавказда да хазна болмаз.

Дуния жашауунда халкъланы къарындаш ниетлиликлери, шуёхлукълары, огъурлулукъгъа бла тюзлюкге бирча жол тутуулары кёп затлада кёрюнедиле. Сёз ючюн, бир халкъны музыка чыгъармасына бирси халкъла да сюйюп тынгылайдыла, кеслери да согъадыла ол музыканы. Бир халкъны ахшы жырлары барыбызны да жырларыбыз болуп къаладыла. Закий суратчыланы чыгъармалары да кёп миллетли къыралыбызгъа бирча багъалыдыла. Ариулукъ бла усталыкъ, фахму бла фикир жаланда бир элге, бир миллетге угъай, бирси эллеге, бирси миллетлеге да сыйлыдыла.

Халкъ жырла миллет эсни сакълагъан тарых шартланы кюбюрчегидиле, халкъыбызны келген жолуну шагъатларыдыла. Ма андан барды алада, узакъ ёмюрлеге элтип, анда халкъ жигитле бла тюбешдирип, ёхтем этер, къачан эсе да миллетибиз чекген къыйынлыкълагъа жарсытыр кюч.

Бир жыл   Къулийланы Къайсынны атын жюрютген малкъар драма театрны артистлери бла бирге  Кърым Республикагъа барыргъа насыбым тутады. Аны  кёп шахарларыны уллу театрларында болуп, артистлерибиз сахна оюнларын кёргюзте эдиле. Бизни артистлеге  анда жашагъанла, бютюн да бег а кърым татарлыла, жарыкъ тюбей эдиле.  Хар  оюнларында да  залда тырнакъ басар жер жокъ эди. Бир жол а  алагъа къараргъа, мындан барып, Кърымда ишлеген таулу жашла келедиле. Ала бюгюн-бюгече да бизни артистлерибизни  аламат оюнларына  къарап, уллу зауукълукъ тапханларын унутмай айтадыла. 

Бишкекде чыкъгъан «Ала-Тоо» атлы къыргъыз журналны бешинчи номеринде белгили малкъар жазыучу Шауаланы Хасанны анда жашагъан кезиуюню юсюнден эсгериулери чыкъгъандыла. 

Хубийланы Ахияны жашы Магометге жырчы десек – терс болмазбыз, не ючюн десегиз, «Жылларым бла жырларым» деген статьясында ол былай айтады: «Сен халкъынга не этгенсе, деп сорсала, 1200 жыр жыйгъанма, деп махтаныргъа боллукъма». Магомет ауушханлы 20 жыл ётген эсе да, жаннган жулдузлай турады. Ол себепден, ол бизге, халкъына, къойгъан фольклор эмда тин байлыгъына эс бёлейик.

Бу айны бла кюнню тутулууларын ангылатхан къарачай-малкъар миф жомакъды. 

Къарачай-малкъар кёлден адабиятны бек эски, бек эрттегили, ёмюрледен бери сакъланып келген жанры – нарт сёзле, акъыл сёзле, халкъ айтыуладыла. Была халкъ эс этип, сакълыкъ бла иш кёллюлюкню, акъыл-эсни тюйюмчегидиле. Жашауну юлгюсю бола, эскиден жангыгъа, ата-бабадан, туугъан-туудукълагъа кёче, эскирмей, тот басмай келген фольклор байлыгъыбыздыла. Аланы юсюнден чыгъармаларын, жыйымдыкъларын алимлерибиз басмалагъанлай турадыла, аланы санында, белгилисича, Журтубайланы Махти, Журтубайланы Хыйса эм бирсиле да бардыла.