Салима

Жомакъны барыуу.

Заурчукъ тыпырдаргъа кюрешди, ычхыналмады. Татлы жукълап тургъан Салима уа, тюрлю-тюрлю тюшле кёре, Зауурчукъну, бууулуп, жанында ёлюп тургъанын билмеди.

Эрттенликде Салима, Зауурчукъну анасыны эмчегине элтейим деп

къараса, аны ёлюп, суууп тургъанын кёрюп, ачы-ачы къычырып жиляйды, сарнайды. Къычырыкъгъа Солтан да, жашчыкъны анасы Сапра да,

къоншулары да чабадыла. Не файда, жазыкъ Заурчукъ жарыкъ дуниядан

кетипди. Жаныуар кёллю мурдар ана ёз баласын – онайлыкъ Зауурчукъну буууп атды. Дагъыда, тартынмай, аны къаралгъан бетчигине къарап турады.

Ичинден а, къууанып: «Акъыллы Чолпан да, Заур да бошдула, мен энди муратыма жетдим, – узаймай, Салимадан къутулама!» – дейди.

Къычырыкъгъа халкъ кёпден-кёп жыйылады.

- Неден ёлдю? - деп, адамла сорадыла.

Мурдар Сапра уа, халкъ аллына чыгъып:

- Салима буууп ёлтюргенди! Жамауат, бир мадар этигиз! Бу уялмагъан базгъыч бизге сынатмагъан не къалды! Бир кере Солтанны адам тил билген акъыллы Чолпанын ёлтюрдю, аны кечдик. Экинчи жангыз балам Заурну бууду! Мен бу артыкълыкъны кётюралмайма! Быллай уялмагъан къанчыкъ арбаздан, юйден да къорасын! – деп, жиляу-сыйытдан къырады.

Къатыныны тилине ийнанып, хата кимден чыкъгъанын билмей, Солтан

жазыкъ Салимагъа аман, ачы оноу этеди: субай Салиманы чырпыла ичинде къоюп, сылжырап кетеди.

Арып, къарыусуз болуп, таянып къалкъыгъан кезиуюнде, жукъугъа кетгенинлей, къулагъына тауушла эшитилип, сескенип уянды. Къараса, узакъ болмай, тёрт ит бийик ташны башындан Салима таба айланып, гузаба-гузаба юре. Олсагъат итлени ызындан бир адам келип сюелди.

Салиманы кёрюп:

- Эй, сен кимсе, не айланаса? – деп сорду.

Салима акъылын жыялмайды, ол адамны соруууна да жууап эталмайды.

Сора ол адам, Салиманы къатына келип, уллу тамаша болады.

– Жаланнгачма, иги жаш, уялама, деп, Салима кесин букъдурургъа

кюрешеди.

Уучу жаш, юсюнден тешип, Салимагъа кийим береди. Къоркъа-къоркъа, насыпсыз Салима уучуну кийимин кийип, аллына сюеледи.

    Салима чегетде кёп азап чексе да, аны юсюнде къалгъан сюйюмю эс бурурча эди. Соруп, тинтип, уучу жаш Салиманы юйюне элтирге оноу

этеди. Экиси да жолда бара, уучу жаш, кесини ким

болгъанын танытады.

- Атым  Назирди, - деди ол.

Кенг жауурунлу, узун бойлу жаш экинчи кюн, адам жатар заманнга,

Салиманы да алып, юйге жетеди. Къартла Салимагъа бек къууанадыла. Кёп мычымай, анга кийим, орун, башха керек затларын да бередиле. Салима юйдегини бири болады.

Талай кюнден Салиманы буруннгу сыфаты къайтады. Бууулуп ёлген

ариу, добар Заурчугъ’а аны не эсинден, не кёзюнден кетмейди, тюшюнде кёрмеген кечеси да хазна озмайды.

«Ах, Солтан а!» – деп, къарындашын тохтамай эсгереди.

Назирланы къоншулары Салиманы быллай сейир, аламат билимли,

ариу болгъанына, аны жигерлигине сёз тапмайдыла. Салима былайда

жашагъанлы, эки ай толду. Назирни да ызына къайтыр заманы жетди.

Ол кезиуде ата-анасы Назирни: «Юйдегили бол!» – деп къысадыла.

Назир не этерге, къаллай жууап берирге билмейди.

- Кимни алсанг да – ал, эркинлик сендеди, – деп, къартла, жууукъла да къадаладыла. Ол заманда Назир алагъа:

- Ал дей эсегиз, мен агъачдан табып келтирген къыздан башханы

алалмам, – деп билдиреди.

Адетдеча, некях этилип, талай кюнню ат чапдырып, тепсеп, жырлап,

уллу, тауушлукъ той этедиле.

Кёп турмай, Назир кетеди. Салима, хар ай сайын ауурдан-ауур бола,

къыз сыфатын бираз ташлады. Сегиз ай озгъандан сора, Салима уланчыкъ табады.

Жашчыкъгъа, Солтанны жашчыгъы Заурну бек сюйгени ючюн, Заур деп атады.

Назирге хапар билдирирге керек болду. Элде жаза, окъуй билген адамгъа къагъыт жаздырып, атлы жибердиле. Атлы ашап-ичип бошагъандан сора, харам жюрекли Сапра анга хапар сорады. Атлы къайры баргъанын, кимге не ючюн баргъанын айтып, жазылгъан къагъытын да ачып кёргюзтеди.

Ариу Салиманы сау къалып, былай насыплы болгъанына Сапра бютюнда бек зарланады.

Арып келген жолоучу сыртындан тюшюп жукълап къалады. Къагъытны къыйыры къоюнундан кёрюнеди. Акъырын туруп, Сапра ол къагъытны, жыртып, дуккул-дуккул этип атады. Орунуна уа: «Назир, балабыз! Сени къатынынг чырт адам сыфаты болмагъан бир жаныуар тапханды. Салима кеси да намыссыз, жаныуар къылыкълы бола башлагъанды. Не этерге билмейбиз, кёлюнге келгенни бизге терк билдир», – деп жазып, къонагъыны хуржунуна салады.

Кёп сагъыш этмей, Назир былай жазады: «Атам, анам, жамауат!

Жашагъан ёмюрюмде – жыйырма беш жылны ичинде – мен бу жолча мудах болмагъанма. Сиз жиберген къагъытда жюрегиме жара салгъан, жарыкъ кюнюмю къарангы этген ачы зат окъудум. Бу къагъытны алгъанлай, ол гажини ит кючюгю бла, элтип, терен агъачха атыгъыз. Айтханымы этмесегиз а, мен сизни балагъыз тюйюлме! Назир». Сора, къагъытны атлыгъа берип, ызына ашырады.

Атлы Назирни къартларына келеди. Назир жазгъан къагъытны окъуп, жарлы къартла акъылдан шашаргъа жетедиле, кёп жууукъ-ахлу жыйып, кенгешедиле. Не мадар? Жангыз уланларыны буйругъун толтурмай амал тапмадыла. Насыпсыз, хатасыз Салимагъа экинчи кере да азап чегерге узакъ, къыйын жол тууду.

Салиманы, Заурчукъну да жолгъа хазырладыла. Ол кюн Салима бла аны къагъанакъчыгъын ючайлыкъ Зауурчукъну, кёрюп жилямагъан, ахсынмагъан адам жокъ эди. Назирланы арбаз жумушчулары, аланы экисин да арбагъа миндирип, кече узуну бардыла. Сора бир терен агъачха элтип, анда къоюп, ызына айланды.

Талай заманны Салима аман бла кюнле, кечеле ашырды. Сора, агъачдан чыгъып, эллеге, тийрелеге къонакъ бола, айлана, жюрюй кетип, Назирни къартлары жашагъан жерге келеди. Юсю зыккыл, кеси жунчуп, Заурчукъ да къоюнунда, Салиманы кёргенле, аны садакъачыгъа ушатып, жазыкъсынып, ашаргъа аш бередиле.

Назирлада уа ол кече жарыкъ той барады аны окъууун бошап арталлыда къайтып келгенине.

Салима эски жаулугъуну тюбюнден, кёз алмай, Назирге кенгден къарайды. Алай анга не Назир, не къалгъанла хазна эс бурмай, садакъачы сунуп турадыла.

Бир кезиуде уа Назир, ойлаша келип:

- Аланла! Бу садакъачы бир хапар айтса, иги болмазмы эди? - деп

нёгерлерине сорду.

- Айхай, иги болур, ол да адамды, бир жукъ биле эсе, соруп кёрейик! - дедиле ала да.

- Эгечим, къайдан келесе, не айланаса? Бир хапар айт, тынгылайыкъ, -деди Назир.

– Кёз кёргенними, къулакъ эшитгенними айтайым? – деп сорду Салима.

- Кёз кёргенни айт! - дедиле.

-  Алай эсе, тынгылагъыз, адамла! - деп, туугъан кюнюнден башлап, бар хапарын да Салима былайда олтургъанлагъа, бир башха адамны юсюнден айтханча, жарашдырып айтды.

Бу кезиуде анга кимден да бек Назир эс бёлюп тынгылады. Аны бла бирча, Салиманы ариу сыфаты, къара жылтырауукъ эшмелери, башха

игиликлери кёз аллы бла тизилип ётедиле, башында жокку жыйылып, мыйысын къатышдырадыла. Ол кёп сагъыш этеди. Юсюнде санларына тенг этилген мор чепкени, акъбаш хазырлары, къара чачы, акъ кёлеги, жасалгъан кюмюш бел бауу Назирни къалгъанладан башха, субай кёргюзтедиле. Ол кийимле, Назиргеча, башхалагъа алай жарашмайдыла. Эрин кёргенли, насыпсыз Салима бар этилген артыкълыкъланы да унутуп, жаны, саны, акъылы да Назирге тансыкъ болуп, жиляп, къучакълайма дерчады.

Салима хапарын айтып бошагъанлай, Назир, аны къатына келип:

- Айып этме, эгечим! Бу айтхан хапарынгы мен ахырын, тюзюн билирге бек сюеме. Ол сен айтхан тиширыу бла сабийчик къайдадыла? Саумудула?

Аланы къайда табаргъа боллукъду? - деп, билирге изледи.

- Керек болса, иги жаш, ол тиширыу бла сабийчик узакъда тюйюлдюле, табарыкъса, - дегенде, Назир бетин энишге тутду, адам айтмазлай армаугъа тюшдю.

Салима, андан кёп тёзалмай, башындан зыккыл жаулугъун тешип, ачыкъ тюрсюнюн кёргюзтдю. Заурчукъну Назирге ушагъаны уа ким да сейирсинирча эди. Назир, хар затны да ангылап, кёлю тола, жашчыгъын къоюнуна алды. Бары ачыкъ баямланды да, той юсюне той болду.