«Жашаргъа сюе эсегиз, осал къылыкъны къоюгъуз»

Тютюн бла тиширыу: бир бирге келишмеген затла

Дин жайыла баргъанлы, бизни республикада аракъы, тютюн ичгенлени саны иги да азайгъанды. Болсада алыкъа тютюнчюлени сатырларында жашладан, уллайгъан эр кишиледен сора да, къызла, таматаракъ тиширыула да бардыла. Тыш къыраллада тютюн ичгенлени саны  азая эсе, Россейде  уа кёбейип барады. Миллет республикалада болум игирекди деген, ётюрюк айтырыкъды. Бизде да эр кишиледен, жашладан сора да, жарсыугъа, бир-бир тиширыула, жаш къызчыкъла да тютюнсюз болалмайдыла.

Бу проблеманы  юсюнден биз КъМР-ни Наркология диспансерини врач-наркологу Анзор Лобжанидзе   бла ушакъ этгенбиз.

-Тютюн ичиуню къояма дегенле нек чыгъалмайдыла бу къапхандан?

-Тютюн ичип башлагъанла аны  не заманда сюйселе да, ол заманда къояллыкъ сунадыла. Ол а алай тюйюлдю. Анда никотин барды, аны  хатасындан тютюн ичип бир башлагъан артда  аны къоялмайды. Бирле бир жыл ичмей турадыла да, сора биягъы башласала уа, эки кереге кёп ичедиле. Мен кесим юч-тёрт кере къойгъанма,  алай тёзалмай, алгъын жолума къайтып тургъанма.

-Кертисин айтханда, кёпле: «Битеу дуния да ичеди тютюн, башхалагъа болгъан манга да болур»,-деп къоядыла.

-Терсдиле. Жаланда юч-тёрт шарт келтирирге сюеме. Саулукъ сакълауну битеудуния организациясы билдиргеннге кёре, хар жылдан тютюн ичгенлерини хатасындан тёрт миллион токъсан минг  адам ёледи. Тютюнчюлени жашаулары башхаладан эсе жыйырма жылгъа къысхады. Хау, жер башында бир миллиарддан да кёп адам тютюн ичедиле. Алай аладан бирине да андан хайыр тюшмегенди.

Тиширыуланы уа тютюн ала бек сакъ болургъа кюрешген  затларын урлайды - ариулукъларын. Чачлары тюшедиле, тишлери саргъаладыла, артда уа къараладыла, тиш этлери ауруп къыйналадыла. Кёп тиширыула тютюнню хатасындан тишсиз къаладыла, ариу сыфатларын да тас этедиле. Жыйырмабешжыллыкъ  тютюнчю къыз къыркъжыллыкъ тиширыугъа ушайды. Не десек да тиширыуну ариулугъуна, аны кёзлерине, чачына, къолларына тютюн арталлыда келишмейди.

-Бир-бир тиширыула, тютюнню къойсакъ, семирип башлайбыз, дейдиле.

-Ол ётюрюкдю. Алыкъа тютюн адамланы арыкъ этип кёрмегенме. Кесигиз кёргенледен тютюнчю семиз адамланы эсигизге тюшюрчюгюз, ала арыкъ нек болмайдыла?

-Телевиденияда  сюйген артистлерибиз, белгили политикле, бизнесменле - кёбюсю тютюн ичедиле.

-Ол тюйюлмюдю палах.  Мени акъылыма кёре, тютюн ичерге жарамагъан жерлени кёпден-кёп этерге керекди. Ишде, кафеде, ресторанда эркин этмеселе, тютюнчю ангыларыкъды аны аман къылыгъы  башхалагъа  заран  тюшюргенин. Жангы законнга кёре энди жаланда белгиленнген жерледе ичерге эркиндиле тютюнню. Алай законну толтурургъа сюймегенле кёпдюле. Больницаланы палаталарында, ишчи кабинетледе букъулатханла аз тюйюлдюле. Бюгюнлюкде  школчу къызчыкъла бла жашчыкъла окъуна, уялмай, орамлада тютюн ичип айланадыла. Быллай жарсыулу хал школлада юйретиу, ангылатыу иш  бек къарыусуз баргъанына шагъатлыкъ этеди.

-Тиширыулагъа бакъгъан къыйынмыды, тынчмыды?

-Къыйынды. Тютюн ичиуден да, ичгичиликден да. Бусагъатда  ишсизликни хатасындан тиширыуланы кёбюсю базарлададыла. Къыш-къыямада, сатыу этеме деп, эрттенден  ингирге дери тышында тургъан тынч тюйюлдю. Мен аланы  ангылайма, кёбюсюню юйлеринде сабийлери сакълайдыла. Сууукъгъа тёзалмай, жылыныр ючюн, тиширыула базарда тютюн да, аракъы да ичедиле. Бир-бирлери артда ичгичиле боладыла.

Аллайла бизге  ёлмей къалмай  тюшедиле  ансы, кеси ыразылыкълары бла келмейдиле. Бу осал къылыкъланы кеси аллыма къоялмайма, манга врачны болушлугъу керекди деген тиширыуну тапхан  бек къыйынды. Аны себепли  жууукъла-тенгле: «Не ишим барды, не зат этгенин кеси биле болур», - демегенлей, бек алгъа ариу, тап болумну ангылатыргъа, болмаса уа, урушургъа, андан да магъана чыкъмаса уа, врачха элтирге борчлудула.  Миллет республикада тютюнчю, ичгичи тиширыуланы саны ёсюп баргъаны барыбызны да жарсытыргъа керекди.

-Тютюн ичиу ракны къозгъайды деген оюм кертимиди?

-Кертиди. Тютюн ичген адамны ёпкелерини рак болурларыны къоркъууу  ичмегенледен эсе он кереге  уллуду. Сагъыш этигиз, он кереге! Алгъын тютюнчю тиширыуланы арасында эринлери рак болуп ауругъанла кёбюрек тюбеучю эдиле. Энди азыракъдыла - тютюнле фильтр бла чыгъарыладыла. Тютюн жюрекге да бек аманды. Аны себепли бу осал къылыкъгъа юйрене тургъанлагъа былай айтыргъа сюеме: жашаргъа сюе эсегиз, тютюн ичмегиз. Адам саулугъун бузаргъа угъай, сакъларгъа борчлуду.