Билимли - кючлю, жюреги таза

Кёнделенде Хаммаланы тукъум Баразбийладан болгъаны белгилиди. Бийни юй бийчеси ауушуп, экинчи юйюр къурагъанда, аны онгсунмагъан жашлары, аталары ёлгенден сора  тукъумгъа туугъан жашчыкъны, аны анасын да кеслеринден ёнгелетген эдиле. Алай бла ол уланнга Хамманы жашы дей кетип, анасыны аты тукъум болуп къалгъан эди. Бусагъатда Хаммаладан кёпле кёчгендиле кеси тукъумларына, алай а мен мында хапарын айтырыкъ асыл адамла ол тукъумну жюрютгенлери себепли, аны тюрлендирмей къойсам, тюзге санагъанма.

Хаммаланы Алибийни жашы Магометни аты комсомолну юсюнден жазылгъан бир къауум китапда барды. Аны юсюнден тынгылы хапар а архив документледе бла халкъ ауузунда жюрюйдю.

Магометге, баям, башха таматаны атын букъдуруп, келинле Домаш дегендиле. Ахлуланы араларында аты алай жюрюгенди. Ол 1910 жылда Кёнделенде туугъанды. Ол жыллада элде тёрт медирисе болгъанды. Магомет ёсе келгенлей, аппасы Хаммаланы (Баразбийланы) Жижиу кеси элтгенди туудугъун ары. Андан сора да Магометни Хадаужукъланы бийче кесини юйюнде ачхан школгъа жюрютгендиле.

Хадаужукъланы Адилгерийни юйюрю, Хаммаладан юйден узакъ болмай, бусагъатда Кёнделенде больница болгъан жерге жууукъда, сууну ары жанында, жашай эдиле. Аны юй адамыны аты Бийче болгъанды. Ол къумукълу Будай ханны къызы эди деучюдюле. Баям, тауча ариу сёлешгени да андан эди. Ол ачхан школгъа элден бир къауум сабий жюрюгенди. Артда Совет районну райкомуну биринчи секретары, эл мюлк министрни орунбасары болуп тургъан Батырбекланы Магомет эди Хамма улуну биринчи шуёху да. Аны юсюне ол заманда медиреседе Къуран окъуудан сора да жазыудан, математикадан, географиядан, астрономиядан бла медицинадан да бергендиле дерсле.

Совет властьны, бюгюн анга не тюрлю багъа берселе да, адамланы жарыкъландырыу, саулукъларына къарау, маданият, санат жаны бла да этген иги ишлерин санап бошар онг жокъду. Эки тюрлю окъууу да бек жарагъандыла Магометге. 1924 жылда Ленинчи окъуу шахарчыкъ ачылгъанда, ол аны биринчи окъуучуларындан болгъанды. Анда мурдорлу окъуудан сора да, эл мюлк школну, ызы бла партия школну тауусханды.

1932 жылда аны, заманнга кёре иги да билими болгъан жашны, комсомол ишге алгъандыла – Малкъар округда комсомолну экинчи секретары этгендиле. Биринчи секретарь а Мусукаланы Исмайыл эди. Бир кесекден Магометни Комсомолну Къабарты-Малкъар обкомуну экинчи секретары этип, ары кёчюргендиле. Аны таматасы уа Уначев Магомет-Герий болгъанды. Ала бир бирни ангылап, алай ишлегендиле. Шуёхлукълары уа артда жангы тёлюлеге да ётген эди.

1937 жылда уа Магометни Къабарты-Малкъарны саулукъ сакълауну наркому (министри) этген эдиле. Ол анда юч жылгъа жууукъ ишлегенди. Ол заманны ичине, къырал планнга кирип, республиканы шахарларында, эллеринде больницала, амбулаторияла ишленнгендиле. Кесибизден врачла болурча кёплени ол усталыкъ берген окъуу юйлеге жибергендиле. Сёз ючюн, Чеченланы Шахангерийни къызы Майрусхан узакъ Хабаровскда окъуп къайтханды. Уллу Ата журт урушда жигитликлери бла айтылгъан Оракъланы Фаризат Ростовда окъугъанды.

Ол жууаплы къуллукъда ишлей, Хаммаланы Магомет, медицина мекямлада бола тургъанды. Андамы жукъду анга бир ауруу огъесе, ким биледи, сууукъ кирипми ауруду, бусагъатдагъы биринчи шахар клиника больницада жатдыргъан эдиле.  Аны кёре келген атасы, анасы бла да жарыкъ хапарла айтып, аланы ашыргъанлай ауушханды. Къартла юйге жетерге келген эди ол ачы хапар деучюдюле.

М. бла В. Котляровла чыгъаргъан «Юности горячие сердца» деген китапда Хаммаланы Алибийни жашы Магометни юсюнден: «Комсомолгъа 1924 жылда киргенди. Обкомну экинчи секретарына айырылгъанды, Комсомолну Х съездини (1936 ж.) делегаты болгъанды», – деп жазылады. Анда Магометни сураты да барды. Аны бла бирге ол Кремльде баргъан съездге Наршауланы Сакинат бла Кациланы Хабуну юй бийчеси Дадуша Махова да баргъан эдиле.