Жалгъан хапарлагъа ийнаныу хайыр келтирмез

Бусагъатда  кёпле Интернетни хайырланып, жалгъан затлагъа ийнанып турадыла. Жахилликден чыкъгъан мифлени юслеринден врач Биттирланы Асият бла ушакъ этгенбиз.

- Арыкъ эсенг  кёп жашарыкъса деген кертимиди?

-Бусагъатда дуния башында арыкъ адамланы бек кётюредиле.  Семизирек болгъан модагъа келишмейди, диетологланы айтыуларына кёре уа, ол саулукъгъа да заранлыды.

Алай ауурлукъ тюйюлдю саулукъну баш белгиси.  Сиз кёп, тири тепгенлей тура эсегиз ( сёз ючюн, кюннге къыркъ минут жаяу айлансагъыз), ашагъан ашыгъызгъа энчи эс бурсагъыз,  тёрт– беш артыкъ килограмм саулугъугъузгъа чурум тюшюрмейди.

Американлы алимле оналты жылны ичинде  семиз адамлагъа сынап къарап туруп, аланы спорт бла кюрешгенлерини (ауурлукълары азаймагъанлыкъгъа) холестеринлери, кёллери,  гормон халлары да арыкъладан эсе кёпге мажал болгъанын белгилегендиле.  Аны себепли алимле  аллайлагъа диетала тутуп кюрешмеселе иги боллугъун айтадыла. Нек дегенде  ол аланы саулукъларын осалландырып, депрессияны окъуна къозгъаргъа боллукъду.

Теберге сюймеген арыкъланы окъуна ич органларыны араларында жау къатлары болгъанын да айтайыкъ. Алимле  мардагъа келишген ауурлукълары болгъан адамланы окъуна жыйырма процентинде  аллай тюрлю жаулары болгъанын ачыкълагъандыла. Ол а диабет бла рак аурууланы къозгъаргъа къоркъууну чыгъарады.  Бу жаны бла  жарсыула чыкъмаз ючюн, ашагъан ашыгъызны чеклегиз, спорт бла кюрешигиз. 

- Кёп жукълагъан, солугъан  узакъ ёмюрлю болады, дейдиле, алаймыды…

- Ётюрюк хапарды ол. Алимле белгилегеннге кёре, хар баш кюн башха кюнледен эсе жоллада аварияла кёп боладыла. Ол а  адамла  солуу кюнледе сагъат бла жарымгъа кёбюрек жукълагъанлары, жатхан  да кеч этгенлери бла байламлыды.  Аны сылтауундан, жашау ритмле бузулуп, эс – акъыл, саулукъ хал да  осалыракъ болады.

Жукъуну артыкъ бир сагъатыны хайырындан эсе зараны асламды.Сёзсюз, жети сагъат мардадан аз жукълагъан  иги тюйюлдю. Алай юйреннген низамдан чыкъгъан а андан да аманды. Алгъадан окъуна жукъудан юлюшюмю алыйым деген, тамблагъа да ашап, тоюп къалайым дегенча болумсуз  ишди. Ыйых кюн кёп жукъласагъыз, артда кечге дери жаталмай туруп, ызы бла уа баш кюнде кёзлеригиз да къысыла – къысыла  къыйналып  айланырыкъсыз.

- Жыл сайын кёпле тенгизде солургъа сюедиле, алай кюндюз кёп заманны кюнде турсанг, рак къозгъалады деген хапар аланы тынгысыз этеди. Ол кертимиди?

-Бу оюмгъа мифди деген къыйыныракъды, жыл сайын Саулукъ сакълауну битеудуния организациясы меланомадан къыйналгъанланы саны ёседен – ёсе баргъанын чертеди. Медиклени айтханларына кёре, ол аурууну адамланы кюннге кюерге (загар) излегенлери къозгъайды. 

 Алимлени тинтиулери уа кёргюзтгендиле: меланомаланы жашаугъа къоркъуулу тюрлюлерини асламысы кёбюсюнде юс кийим бла жабылгъан жерледе  чыгъадыла. Ракны къозгъалгъанында жаланда кюн терсди, деп айтыргъа жарамайды. Онкологияны чыкъгъанына кёп сылтау барды – иммунный функцияны ишинде чурумла, осал жукъу, арыгъанлыкъ, организмни къарыусузлугъу, алай кюн угъай.

Аны къой, жашаугъа эмда керекли D витаминни синтезинде кюн  уллу магъананы тутады.  Аны жетишмегени  сют безде ракны айныууна къоркъуулуду, аутоиммунный аурууну, склерозну эм диабетни къозгъайды.

Аны бла бирге,  кюннге мардадан бек кюйюп ожог алгъан керти да къоркъуулуду. Алайды да, кесигизни кюнден угъай, анга асыры бек, мардасыз кюйгенден сакъларгъа керексиз.

-Дагъыда бир миф: къышхыр (отруби)  къошулгъан гыржындан семирмейсе, дейдиле. Ол да бош хапармыды?

- Иш, кертиси бла да, алай тюйюлдю: кюннге бир ётмекни ашасанг, семирмей не этериксе, калорийлени саны  акъда  неда цельнозерновой – къышхыр гыржында да бирчадыла. Алай къышхыр эм цельнозерновой ётмекле акъдан эсе аш–азыкъны эритиуню  игилендиредиле, анда клетчатка аслам болгъаны  ючюн. Аны себепли диетологла эрттенликде аллай гыржындан этилген бутербродланы ашасагъыз, хайырлылыгъы уллуду, дейдиле. Эм игиси бишлакъ бла хазырланнганыды -  бишлакъны триптофаны бла  гыржында  В къауумну витаминлерини бирлешгенини кёлню кётюрген, ишни игилендирген къарыуу барды.

-Ушагъыбызны ахырында жашил чайны юсюнден сорургъа сюеме. Арыкъ болургъа сюйгенле аны бек кёп ичедиле. Ол кертиси бла да артыкъ килограммланы къурутамыды?

-Жашил чайны хайырлылыгъыны юсюнден къаллай бир жазылгъан, айтылгъан да этгенди! Бюгюнлюкде кёпле чайны бу тюрлюсюн  сюйгенлери жаланда аны ичгенлери бла махтаныргъа излейдиле. Алай бла адамла, аны хайырланып, арыкъ болууну жылла бла сакълайдыла.

Алимле санагъаннга кёре, ол  чархда – санда баргъан процесслени жаланда тёрт процентге терклендиреди. Чайны  хайырындан  кюннге 100 – 200 калорий кетеди. Сауут жуугъанны окъуна бу  жаны бла файдасы асламыракъды (жарым сагъатха 250 калорий жокъ болады).

 Къалай-алай болса да, жашил чай, кертиси бла да, болушады, аны хайырлы затлары къан тамырлада холестеринни къуралыргъа къоймайдыла. Анда полифенолла бла антиоксидантла кёпдюле, ала уа иммунитетге игидиле, бютюнда аны лимон бла ичсегиз.

Алай жашил чай бла байламлы диеталаны кёбюсюнде аны кюннге тёрт кереден аз ичмезге кереклиси чертиледи. Бу суусапны мардадан кёп хайырланыргъа сюйгенледе уа тюрлю – тюрлю жумушла чыгъаргъа къоркъуу да барды -  нервала жанындан, баш ауруу, жукъусузлукъ, жюрекни урууунда чурумла дегенчала.  Не десек да,  жашил чайда кофеин кесин билдирмей къоймайды. Къысхасы, мифлеге ийнанмай, кесигиз сагъыш этигиз хар затны юсюнден, илму статьяланы, китапланы  окъугъуз.

Байсыланы Марзият.
Поделиться: