Буруннгу китапланы тасхалы тарыхларындан

Тергеулеге кёре жазыу эмда литература бизни ёмюр башланнгынчы иги да эртте чыкъгъандыла. Къошун, чилле, папирус, алтын – адамла сагъышларын не затны юсюнде да жазгъандыла. Бу материалда бек эски китапланы тизмесин кёрюрге эмда ала ненча жыл мындан алгъа чыкъгъанларын билирге боллукъсуз.

Гутенбергни библиясы – 570 чакълы жылда

Гиннесни рекордларыны китабында ол эм буруннгулу библиягъа саналады. Кёпле анга биринчи басмаланнган китапды дейдиле. Ол а алай тюйюлдю.

Гутенбергни китабы биринчи китапланы санына киреди. Алай бирсиле бла тенглешдиргенде уа, ол бек аламат жасаланыпды. Биринчи копиялары 1454-1455 жыллада чыгъып башлагъан эдиле. Саулай айтханда, аны 48 экземпляры барды.

Кельт псалтырь – 938 жыл

Ол хуржуннга сыйыннган аллай гитче китапчыкъды, кеси да шёндю Эдинбургда университетде сакъланады. Тергеулеге кёре онбиринчи ёмюрде басмаланнганды. Шотландияны эм эски китабына саналады.

Бирле аны даражасы бийик болгъан биреуге чыгъаргъандыла, деп да айтадыла. Китап «Винчестер» ызда жарашдырылгъаны.

Налмас жазма – 1150 жыл

Буддистлени сыйлы жазмасы (сутра) – жер башында бек эски китапладан бириди. Аны Китайда Могао дорбунлада озгъан ёмюрню аллында тапхан эдиле. Китапны бетлеринде Шакьямуни Будданы айтхан сёзлери басмаланадыла. Шёндю ол Британ музейде сакъланады, алай аны кишиге да кёргюзтмейдиле. Нек дегенде кюн жарыгъы чапыракъларына хата салыргъа боллукъду. Жазмала бла шагъырейленирге сюйгенле уа аны бетлерини суратларын Интернетде табаргъа боллукъдула.

Сидур – 1178 жыл

Буруннгулу чюйютлени тилекле басмаланнган китаплары «сидур» 840 жылда этилгеннге ушайды. Аны бетлеринде 40 минг чакълы сыйлы жазма барды. Бирлеринде бурун Вавилон тилни юзюклери кёрюнедиле. Аны себепли экспертле бу китапны Вавилонну заманлары бла байламлы этедиле.

Келл китап – 1218 жыл

«Келл китап», башхача айтханда «Колумбаны Китабы», Ирландияда Дублин шахарны Тринити колледжини китапханасындады. Аны кельт монахла жарашдыргъандыла. Тергеулеге кёре ол бизни ёмюрню 800-чи жылларында болгъан ишди.

Китап бек бай жасаланыпды, тюрсюнлюдю. Инджилден латин тилде тёрт жазмасы барды ичинде. Бетлеринде къолдан ишленнген суратлары асыры кёп болгъаны ючюн бир-бир сёзлени ангылагъан окъуна къыйынды.

Ушниша Виджая Дхарани– 1314 жыл

1966 жылда Къыбыла Кореяда буддистлени Пульгукс килисаларында Ушниша Виджая Дхарани деген сутра (жазма жыйымдыкъ) табылады. Ол ксилография амал бла этилгенди. Жер башында эм буруннгулу (басмаланнган) китапха саналады – 704-751 жыллада чыкъгъанды.

Кутбертни Инджили – 1320 жыл

Европада эм эски китапха Сыйлы Кутбертни Инджили саналады. Британ китапхана аны 2012 жылда тогъуз миллион фунт-стерлинг тёлеп сатып алгъанды.

Бурун христианланы таматаларындан бири бу китапны Сыйлы Кутбертни къабырына салгъан эди. Тергеулеге кёре ол 698 жылда болгъанды. Артда уа, викингле чабыууллукъ этгенде тас болуп къалмазча, аны бу адамны ёлюгю бла бирге Дарем соборгъа кёчюргендиле.

Наг-Хаммади элни китапханасы – 1693 жыл

Аны 1945 жылда Египетде Наг-Хаммади элде тапхандыла. Ол эм эски китапханаладан бирине саналады. Анда териден этилген онюч папирус барды. Китапла тёртюнчю ёмюрде копт тилде жазылгъандыла. Шёндю бары да Каирде музейде сакъланадыла.

Пиргиде алтын жазмала - 2500 жылдан артыкъ

Юч алтын чапыракъны 1964 жылда, Италияда Пирги деген бурун этруск портда жерни къаза туруп тапхандыла. Аланы къыйырларында тешикле бардыла. Алимле оюм этгенлерича, къачан эсе да бирде чапыракъла бир бирлерине къысылып эдиле.

Эки чапыракъда этруск тилде жазмала бардыла. Биринде уа – финикийлени тиллеринде. Алада Цере деген шахарны башчысы Тефарий Велиана финикийлени аллахларына – Астартагъа (Иштар деген ат бла да белгили болгъанды ол) саугъала келтиргенини юсюнден айтылады.

Этрускланы алтын китабы – 2678 жыл

Жыйырма жыл мындан алгъа, Болгарияда София шахарны музейинде бурун заманладан къалгъан алтын китап кёргюзтедиле. Аны алты чапырагъы барды. Бетлеринде этруск тилде жазыула, атны, атлыны, аскерчини, башха затланы суратлары ишленипдиле.

Бу китап бизни ёмюрге дери 660 жыллада этилгенди. Аны Македонияда жашагъан къарт киши бергенди музейге. Айтханына кёре, ол аны жаш заманында Струм сууну къатында арыкъ къаза тургъанда эски къабырны ичинде тапханды.