АТХА НАЛ УРУУ

Хусей колхозда жылкъычы эди. Жыйырма жылдан артыкъ болгъанды ол бу ишде уруннганлы. Жыл сайын ара мюлкню бир жылкъысына къарап тургъанды. Биргесине эки нёгери да болгъанды. Ала да терк-терк алышына эдиле.

Жылкъыны тургъан жери уа тау жайлыкъладады, бийик жерледе. Айланнган жеринг асламысында тик, ёр жерледиле. Жылкъычылагъа жаяу айланыргъа кёп тюшеди. Атланы ызларындан бара, бийик тёшлеге, сыртлагъа ёрлерге, терен чатлагъа къоллагъа да тюшерге керек болады. Хусей, жыл саны келе тебиреген киши, бу иш анга къыйын кёрюне башлагъанды. Ишни къояр акъылгъа келип, колхозну председателине тюбеп, акъылын айтады. Сора экиси да жайлыкъгъа барып, атланы санап, жаш колхозчугъа ётдюрдю, Хусейге уа: «Бу ишде сени къыйынынг кёпдю. Жылкъыдан сайла да, бир ат ал. Ол а бизден санга саугъа болсун», - деди председатель.

Эки жыл ары дери, бир кече жыйын бёрю чабып, жылкъыдан бир байталны жыртады. Андан а бир тай къалады. Маркъа тай. Мангылайында акъ тамгъасы бла къаратор. Ол асыры ариучукъдан, шёндю тюкенледе сатылгъан ат гинжилеге ушай эди.

Кимге да ышанмай, Хусей аны кеси ёсдюргенди. Ийнек сют ичиргенди. Къол аязы бла тартылгъан мирзеу ашатып тургъанды. Юч жылында жарагъан ат болду. Кюн таякъладан сыртында тюгю жылтырагъан окъуна этеди.

Атына да Къаратор атайды. «Эй Къаратор. Къайдады мени Къараторум!» – деп къычырса, къулагъы аны эшитгенлей, ат да иесини къатына жетип къалыр. Айхай да Хусей аны сайлады. Сора къычырып аллына чакъырды да: «Кетдик энди юйге», - дейди. Къаратор да иесини айтханын эте, аны ызындан тебиреди. Ма алай бла Хусей ишин да къойду, кеси къолу бла ёсдюрген атны да юйюне келтирди.

Аны юйдегиси Назифады. Аланы эки къызлары, бир жашлары барды. Къызла бири биринден сейирликле: ариула, ишчиле, этимлиле. Жашны аты Марат, анга онсегиз жыл толгъанды. Гитче болуп, эрке ёсгенди. Бир затха сейири жокъду. Юйде ишге окъуна артыкъ эс бурмайды.

Бир кюн Хусей, Къараторгъа да минип, кёп излеп айланып, алгъаракъда тас болгъан малларын тапмай келеди. Къыйналгъанына, малларын да табалмагъанына бираз ачыуланыпды. Ол кезиуде Марат да киреди юйге. «Не иш тындырып, къайдан келесе», - деп сорады атасы. Жашы уа былай дейди: «Ата, орамда нёгерлерим бла сюелип, бираз лахор этдим».

Аны эшитгенде, атасы бютюнда ачыуланады. «Сен къатын аллыкъ киши, кюнле бла орамдан жыйылмай, аны калак ити болуп къаласа. Атны арт аягъында налы сыннганды. Гюрбежиге элт да, налын алышдырып кел», - дейди.

Марат атасыны алай ачыуланып биринчи кёре эди. Ауузундан бир сёз чыгъармай, юйден чыкъды, сора атны жюгенинден тутуп, атасыны жумушун этерге тебиреди.

Орам бла бираз баргъанлай, нёгери Расулгъа тюбейди. Ол да анга ушагъан бир желбаш, къайры баргъанын билгенден сора анга къошулады. Сора, жолда бара, былай дейди: «Гюрбежичи эл башындады. Ары жол узакъды. Барсакъ да, аны юйюнде табабызмы, тапмайбызмы. Андан эсе шуёхубуз Мусабийге ётейик. Ол тюнене сварка аппарат алып келгенди. Анга барайыкъ. Ол налны теше да турмай, терк окъуна жалгъар да къояр. Бир такъыйкъалыкъ иш».

- Да ол а къачандан бери сваркачы болду? Аллай ишни эталлыкъмыды?

- Къара сен анга. Этмей а. Мусабий этмезлик не иш барды. Болгъа эди мени да аллай сваркам. Кимден да иги этер эдим, - дей, эки жаш да хапар айта, Мусабийлагъа жетдиле.

Ол а, жангы сварка аппаратны арбазда орнатып, аны къагъытларына къарай турады. Нёгерлери нек келгенлерин айтханда, мыйыкъ тюбюнден ышара, кеси кесине: «Мусабий, энди сени даражанг кётюрюле башларыкъды», - деди.

Сора жашла ишни къолгъа алдыла. Расул жюгенден тутду. Марат атны арт аягъын ёрге кётюрюп, кесине къаты къысды. Мусабий а сварка аппаратны токга къошду. Жалгъау этерик чыбыгъын атны налына жетдирди. Сваркачы жаш билмей эди ат къаллай бир токга тёзгенин. Ол аны юсюнден сагъыш да этмеди. Жаланда ишин терк бошап, жашланы алларында махтаныргъа сюеди. Сварка аппаратны эки ток чыбыгъын сыннган налгъа жетдирди. Ол кезиуде чарх-чурх таууш чыкъды, сваркадан келген ток атны санларына жетди, мингле бла ийнеле чанчылгъанлай болду.

Тёртаякълы Къаратор не болгъанын иги да ангылагъынчы, кеси билмеген бир кюч, аны жерден ёрге, бийикге кётюрдю. Ол кезиуде атны бир аягъы Мусабийни кёкюрегине тийип, арбазны бир жанына жетдирди. Марат а атны аягъындан бек къаты тутуп тура эди, ол да чартлап барып, аркъасы бла юйню къабыргъасына тийип, алайда ойсурады. Расул ат бла бирге кёкге чыкъды да, аны бла бирге келип, жерге да тийди. Юч жаш да, юч жерде, бири кёкюрегинден, бири башындан тутуп, бири да: «Ой, аркъам!» - деп сыйнсыйдыла.

Къараторну юсюнден айтханда уа, ол да аны ахыр учууу эди. Токну кючю аны ёрге кётюргенде, ичинден къанатлары бла бир зат чыгъып, кёкге учуп кетди. Къалгъан тёммеги уа жерге келип тийип, тепмей къалды. Билмей эди Мусабий ат токну къаллай бир кючюне тёзгенин. Хусейни Къараторуна нал уруу алай бла бошалды.