Нек жиляйды тал терек?

–Халим, сени хапарларынгы окъугъанымда баш сезимим: мен билеме хар боллукъ затны, айтыллыкъ оюмунгу. Энди уа повесть жазгъанма деп, къыргъызлы фахмулу жазыучуну чыгъармасын кесинги къынгыр, эриши тилинг бла айтып, дуниягъа бир сейирлик зат саугъалагъанлай, алай айланаса. Уял. 

– Неге уялыргъа керекме мен? Жер башында жашагъан битеу жазыучуланы дуниялары бир бирлери бла байламлыды. Озгъан дуниялада жашагъанла саула бла сёлешедиле.

– Шекспир сени бламы сёлешеди? Кюлдюрме.

–Нек кюлесиз, ангыламайма. Шекспир мени къалам къарындашымды.

 – Халим, кесинги таны. Таныялмай эсенг, окъуучула танытырла. Сени бир адам окъуна окъуймуду?

– Окъуйдула, Рамазан Рамазанович. 

–Ийманынг бар эсе, Халим, башымы аурутма. Ма ол минг чыгъармаларынгдан ахыр жазгъанынгда сени баш жигитинги къачда кередиле. Аны бек жууукъ тенги сатады. Айт, не жангылыгъы барды бу хапарны? Къыргъызлы жазыучуда аны нек кергенлерин окъуучу ангылайды, сенде уа жигитинги бети, кёзлери, аны къой да, ёз сёзлери окъуна жокъдула! Ангылаймыса, хар адамны кесини тили болады. 

– Рамазан Рамазанович, бусагъатда адамла гаджетледе жашайдыла, окъугъанлары-эшитгенлери да бирди. Къайдан чыгъарыкъдыла алагъа энчи тилле? Аны ючюн мен хар бирини энчилигин ишини, адамлагъа, дуниягъа кёз къарамыны юсю бла кёргюзтеме. 

– Кёргюзталмайса. Жазыучуланы биригиуюнде сени болмачылыгъынга жораланнган жыйылыу боллукъду. Келирсе, керти жазыучуланы оюмларын эшитирсе.

–Айып этмегиз, Рамазан Рамазанович, алай мен ол «керти» жазыучуланы чыгъармаларын окъуялмайма. Шекспирни, Чеховну, Достоевскийни уа окъуялама. Хо, келирме, тынгыларма «акъыл»  сёзлерине. 

– Ой, къалай оздураса, къалай оздураса…биз сени къаламынгы къолунгдан сыйыралмазбыз, алай журналлада, газетледе басмаланырыкъ тюйюлсе. Ийнан.

– Да битеу дунияны журналлары сизни айтханыгъызны этейик деп тура болмазла. Бизден тышында да бардыла журналла да, китап басмала да. 

Экинчи кюн Халим хапарларын, повестин да алып Москвагъа учду. Эшитмеди анда да аны къууандырлыкъ, жапсарлыкъ хапар. Москваны узун орамларында жаяу айлана эди кюн сайын аякълары тебалмай къалгъынчы. Адам болмагъан жерледе шинтикледе олтуруп жиляй эди, бирде уа кюз тереклени ариулукъларына сейир эте, жюрек къыйынын унута эди. «Терек тёзеди сууукъгъа, къызыугъа да. Терек жилямайды, кётюреди не сынауну да. Мен жазаргъа сюе эсем, къуру да махтау эшитип турмазлыгъыма хазыр болургъа керекме. Урушурла, сёгерле…алай манга не башхасы барды, сёкселе, махтасала да? Мени ишим жюрегимде, акъылымда къайнагъанны-бишгенни жазаргъады. Жазыучула да, окъуучула да сюйселе окъурла, сюймеселе окъумазла…»

Къайтды юйге Халим. Анда уа къоншу элден келип бир къарт ынначыкъ аны китабын тилей келип. «Ишге да алыкъа тохташалмайды жашым, пенсияма жашайбыз, алай кийизле этеме, жыйрыкъла эшеме да сом-шай жыйып, жашха китапларын басмаларгъа болушама», – дей эди Халимни анасы Арзий ынначыкъгъа. 

Башында чох къысылгъан жаулукъчугъу, ботасы да белине чулгъанып, кёккёз ынначыкъ Халимни китабын къолуна алгъанлай, бети жарыды, жашнады. «Сау болугъуз, окъуп артха къайтарырма», – деди. Арзий а: «Угъай, жаным, китап санга саугъады. Олтур, чай ичейик», – деп ынначыкъгъа хант стол терк окъуна къурады. Таулу бишлакъ, юй гыржын, чай…олтура эдиле эки тиширыу, Халимни хапарларын сюзе. Ол кеси уа бир сёз да къошмай, терезе къатында шинтикде шошайып. Терезени ол жанында тал терек, бутакълары энишге, жерге бюгюлселе да, ёсе эди, жашай эди, замансыз ёлюрге ашыкъмай…эки ынна уа Халимни хапарларыны юслеринден бардыра эдиле шош ушакъ. Дуния кесини жолу бла къайры эсе да учуп бара эди…эки ынна, эки окъуучу – кёпдю ол, сау эки адам! Алай андан да кёп болсала окъуучула, иги боллукъду. 

– Анам, битеу жазмаларымы да алып, биягъы Москвагъа бир жетип келейим. Бармагъан китап басмаларымы къыдырайым.

– Хо, балам, бар. «Угъай» деселе, жюрегинги къыйнама. 

Китап басмаланы биринде «биз жаланда романла басмалайбыз», башхасында «бусагъатда Россейде хапарланы окъумайдыла, Америкада сатыладыла хапар жыйымдыкъла, бизде уа – угъай» дедиле, ючюнчюсюнде уа «алты автор листден аз керекмейди бизге, роман болургъа керекди кеси да» деп кесдиле жарыкъ умутланы жолларын…

Къонакъ юйде мудах олтура эди Халим. Къалам шуёху Саламгъа сёлешди. Ол: «Мен тамбла юйге барама. Кел, жол кёллю эсенг, бир поездде барайыкъ», – деди. Халим: «Угъай, энтта да бир талай кюн Москвада турургъа сюеме. Алай тамбла вокзалгъа сени ашырыргъа келирме», – деп жууаплады. Ол кюн тюкеннге барып, бир къаты бау сатып алды, ол кесин асаргъа оноу этген эди. 

Мудах Халим экинчи кюн Саламны юйге ашырыргъа келди вокзалгъа. Салам: «Не болгъанды санга? Бюсюремейме халинге», – деди. Купесине кирип, столунда письмону къоюп кетди. «Терекле тёзедиле къыйынлыкълагъа, сууукъгъа, желге, жаууннга, къаргъа да. Мен а тёзалмайма, эрикгенме хапарларымы сёкгенледен. Эрикгенме… Жаш адам болсам да, жюрегим а къартды. Созмайым мындан ары керексиз жашаууму… Салам, санга уа ыразыма, сен не заманда да мени чыгъармачылыкъ бла кюреширге кёллендиргенлей тургъанса, сау бол», – деп жазылып эди ол письмода. 

…Кёп айланды Халим Москвада жаяу. Кече ортасында къонакъ юйге келсе, фойеде уа Салам…