Сейир тюбешиуледен бири

Жюзден артыкъ жашагъанда да ууакъ жумушун къоймагъан, эсли къартыбыз Мырзаланы Солтанны жашы Муталип Эл-Тюбюнде туугъанды. Ол 1938 жылдан башлап, Отарланы Омар, Рахайланы Олий, Гелястанланы Ханафий, Беппайланы Сакинат, Къудайланы Халимат, Улбашланы Шахманий, Бёзюланы Магомет, Зайидланы Фатимат, Ботталаны Адижан эм башхала бла биринчи малкъар хорда болгъанды. Аны биринчи концерти, ачылыуу 1940 жылда 3 августда къууанчлы халда ётгенди. Алай ол къууанч кёпге бармагъанды.

Уллу Ата журт урушну тёртюнчю кюнюнде Муталип аскерге кетгенди. Аны къазауат жолу 42-чи Къобан кавказ дивизияда Краснодардан башланнганды. Перекопда баргъан къызыу сермешледе жаралы болуп, бир кесек бакъдырып, Къырымда уруш этгенди. Анда, жаралы болуп, пленнге тюшгенди. Тутмакъда ачдан, жаланнгачдан, ауруудан ёлгенле кёп эдиле. Табийгъат берген саулугъу таулу жашха бек жарагъанды. Къачаргъа да кюрешгенди пленден бир ненча кере, тутуп, артха къайтарып тургъандыла.

Муталип Австрияда Амштеттен шахарда лагерьде агъач фабрикада ишлегенди, анда немис тилге да юйреннгенди. Аланы 1945 жылда совет солдатла азатлагъандыла. Алай бла Мырза улу 2-чи Украин фронтну танк полкуну 6-чы армиясына къошулгъанды. Ол заманда пленнге тюшгенлеге энчи соруу этилгени белгилиди. Муталипге да тюшгенди ол къыл элекден ётерге – Львов шахарда фильтрация лагерьде къарап, тинтип, аны Орта Азиягъа ашыргъандыла.

Муталип юйюрюн 1947 жылда Къыргъызстанда Дон-Арыкъ элде тапханды. Атасы, эгечи да ауушханларын, юй бийчеси эгечинден туугъан, анасыз къалгъан Къудайланы Мухтарны бла Маржанны кесине алып тургъанын да билгенди.

Анда Мырзаланы Муталипге малчылыкъ усталыгъы болушханды. Ол таулу кишиге жубаншча бир затды да, ол келгенде тарлыкъ, такъырлыкъ да къойгъан эди юйюрню. Ёксюзле уа… белгили балетмейстер Къудайланы Мухтар айтханнга кёре, бу эки аламат адам аланы мудах жашауларын жарыкъ этгендиле, кеслерини сабийлеринден башха кёрмегендиле аны бла эгечин. Мырзаланы юйге не заманда да базынып киргенди Мухтар.

1957 жылда сюргюнчюле юйге жыйылгъанда, ала Яникойда тохтагъандыла. Муталип туф карьерде ишлегенди. Анда атдырыу ишле баргъанда, жара тюшюп, экинчи группаны инвалиди болгъанды. Алай болуп тургъанлай да, ол бир кере айыугъа тюбегенди. Жукълар заманында уянып айланнган огъурсуз жаныуардан Муталип сау къутулгъанды.

Кёп сынауладан ётген эр кишиге юй ишлеген, уллу юйюр ёсдюрген да, къыйын эсе да, жарыкъ, жылыулу жумушлай къалгъанды. Ол бир кюнюн да бош ётдюрмегенди. Аны сёзю юйюрде кимге да жорукъ болгъаны уа баямды. Таулу тиширыуланы акъыллылары алай юйретедиле сабийлерин. Атасын сыйламагъан жаш не къыз кимге намыс этерикди?

Сабийге салгъан къыйынынг артха къайтхандан уллу насып болмаз. Юйюр тамата Азрет – солууда полковник, МВД-ны штабында ишлегенди. Ол Москвада жашайды. Сафият - китап басмада ишлеп тургъанды, солуудады. Асият - тигиу жаны бла, Хусейин – бизнес бла кюрешедиле, Хасан а, «Балкарияда» тепсеп тургъанды, бусагъатда Чегем районну уучу мюлкюнде тамата егерьди. Аланы барыны да ючюшер сабийлери барды. Фатимат а – Элбрус район администацияда бир бёлюмде тамата специалистди, бир къызчыкъ ёсдюргенди.

Насыплы адам эди Муталип – оналты туудугъун, аладан туугъан бир ненча сабийни да тобугъунда тутханды.

Муталипни хапарына тынгылагъан бек зауукълу болгъанын ким да айтырыкъды. Аны эсгериулери жомакъча татлы, сейир да болгъандыла.

1945 жылда Австрияда ол азатланып, аскерге къошулгъан кюнлеринде немис тилни билгенледен бир батальон къуралады. Аны таматасына Гончаров деп, Мырза улу бла Къырымда уруш этген жашны саладыла. Ол а бир эрттенликде машиналагъа олтуртуп, бир къауум жашны агъачда букъгъан душман солдатланы излерге жибереди.

Муталипни ротасы агъачха кирип, анда бек сакъ бара, бир талада юч юйчюкню аллына келип къарадыла. Марап къарап тургъанлай, юйден къолунда да къумгъаны бла бир эр киши чыгъады. Муталип бла бир нёгери автоматларын да тутханлай, аны таба атлайдыла. Къоркъурча болмагъанын кёрюп, саламлашадыла да, ол адам къайданса деп сорады. Кавказдан дегенинде: «Кёрюп турама. Аны къалайынданса?» – дейди дагъыда. Чегемден болгъанын билгенде, Малкъарукъланы Дадашны таныймы эдинг деп сорады.  Къалай танымаз эди аны Муталип, къарт атасы Жумаккуну къолунда ёсгенди сора Дадаш!

Къонакъбайны аты Таубий эди. Ол Малкъардан революциядан сора кетген эди. Аш-азыкъ да берип, душманны къалайда тохтагъанын да айтып, жашланы алай ашыргъанды.

Арлакъ баргъанлай, алларына кийик чыгъып, жашла аны соя тургъунчу, Муталип, узакъ Австрияда бир агъач талада жерлешине тюбегенине сейирин суууталмай, артха айланып, юйле таба тебирегенди.

Ол бирини босагъасына жетерге: «Муталип, къоркъма, жууукъ бол юйге, мен жангызма», – деп таза малкъар тилде айтылгъан сёзлени эшитгенди. Кирип барса, анда уа узун акъ сакъаллы бир къарт, юйню ичи да къуругъан хансладан бла тамырладан толуп. «Кёп сынаудан ётериксе, алай юйюнге уа сау жыйыллыкъса», – деп ашыргъанды аны къарт.

Душманны ол айтылгъан жерде табып, ууатып, пленнге алып къайтхан эдиле ол кюн совет солдатла. Таубий болмаса, алай терк, къоркъуусуз табармы эдиле жашла аланы? Бу тюбешиуге сейир этгени къалмай эди Муталипни.

Кёп кёрген, кёп да билген, къыйын ёмюр жашап, андан кёп оюм этген, игиликге юйретген сыйлы къартыбыз Мырзаланы Солтанны жашы Муталип ауушханлы кёп болмайды. Аны таныгъанланы эслеринде ол жютю эсли, ариу къылыкълы, игини, аманны ангылагъан, ким бла да жагъасын жарашдыра билген адамлай къалгъанды.

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: