Баш жорукълары - сабийлеге сюймеклик, бир бирге намыс этиу

Тау эллерибизни мектеплеринде сабийлеге билим бериуге, адет-намысха юйретиуде да къаты къаралады. Хушто-Сыртда бу иш къалай къуралгъаныны, къаллай жетишимле эм чурумла болгъанларыны юсюнден аны школуну директору Къожакъланы Малик айтханды.

- Малик Магометович, эм алгъа мектепни тарыхыны юсюнден билдирсегиз эди. Сора, бусагъатда къыралны жанындан билим бериуге уллу эс бёлюнеди, федерал, регион программала жарашдырыладыла. Ала бла хайырланнганмысыз?

- Хушто-Сыртны мектеби жангыды, ол 1991 жылда ишленнгенди, къышда иги жылынады, шаудан суу, электроэнергия бла тийишлисича жалчытылынады. Сабийле чурумсуз, сууукъ болуп, саулукъларына хата жетмей окъурча, битеу мадарла этилгендиле. Башланнган класслагъа жюрюгенлеге аш-азыкъ бериледи.

Физкультураны эм спортну айнытыу «Спорт – жашауну низамы» программаны хайырындан спорт залыбызгъа тынгылы ремонт этдиргенбиз. Залыбыз кеси да уллуду, физкультурадан дерслени, жарауну да бардырыргъа жарарыкъды. Сора, бир ай мындан алгъа Нальчикде спорт школдан келип, бизде боксдан секция ачхандыла. Алай бла окъуучуларыбыз сермеширге юйренедиле, аланы жарау Беппайланы Руслан ара шахардан жюрюп этдиреди. Волейболдан къызларыбызны командасы республикалы эришиуде экинчи жерге чыкъгъанды, кёп башха турнирледе да, алчы  болуп, кубокла, саугъала къытханды.

Тарыхыбызны юсюнден айтханда уа, 1958 жылны майында элибизде жетижыллыкъ школ ачылгъанды, ол жылны 1 сентябринде мектепге окъургъа 53 адам келгендиле. 1964 жылда ол сегизжыллыкъ школгъа тюрлендирилгенди, 4 жылдан а анда билим 147 инсан алгъандыла. 1968 жылны сентябринде ол орта билим берген школ болгъанды. 

- Элледе эм уллу жарсыу, мен билгенликден, адамла кёчюп кетгенлери бла байламлы сабийлени азлыкъларындады. Сизде уа бу жаны бла болум къалайды?

- Бюгюнлюкде бизде 71 сабий окъуйдула. Сабий садха да 3-6,5-жыллыкъ 21 гитче жюрюйдюле, ала бир къауум боладыла. Балала асламыракъ болгъан жыллада аланы эки къауумгъа юлешгенбиз.

Быйыл школну 6 сабий бошагъандыла, аладан ючюсю – алтын майдалгъа, муну аллында жыллада - 4, буруннгу жылда уа 5 медалистибиз болгъанды. Экзаменлени бергенде, ала барысы да билимлери ахшы болгъанын ачыкълагъандыла. ЕГЭ-де алгъан баллары 80-ден озгъанды. 1-чи классха келгенлени да саны 6 болгъанды, былтыр 1-чи классда 5 сабий бар эди. Элибизде сабий кёпдю, алай жашларыбызны кёплери аскерде къуллукъ этггенлери бла байламлы, ала тургъан жерлеринде мектеплеге жюрюйдюле.

Былайда устазланы да сагъыныуну дурус кёреме, ала барысы да ишлерине кёллери бла берилген, анга жууаплы кёзден къарагъан адамладыла.

- Устазланы юслеринден айтханда, ала къаллай бир боладыла, араларында жаш специалистле бармыдыла?

- 18 устаз ишлейдиле, аланы хакълары орта эсеп бла 20 мингден асламыракъ болады. Белгилерге барысын да тийишлиди. Юлгюге, Тохаланы Жаннет Исхаковна орус тилден бла адабиятдан окъутады, жангыз бизде угъай, саулай Чегем районда да эм иги устазладанды. Аны выпускниклери бир къырал экзаменде бийик балла кёргюзтгендиле. Малкъар тилден бла адабиятдан устаз Жанатайланы Лиза Ахматовна, сабийлеге ана тиллерине сюймекликни сингдиргенден тышында, тюрлю-тюрлю мероприятиялагъа, конкурслагъа да къатышдырады. Сёз ючюн, Мечиланы Кязимни чыгъармачылыкъ эм жашау жолуна аталгъан эришиуде биринчи жерни алгъанды, анда къытхан саугъаны уа школгъа бергенди. Математикадан юйретген Ахкёбекланы Фатимат Масхудовна, ингилиз тилден устаз Куршаланы Джульетта Владимировна эм башхала бу къыйын ишде къарыуларын, билимлерин да аямайдыла.

Жаш устазла да бардыла, эки выпускнигибиз вузну бошагъанлай артха къайтырыкъдыла, ала целевой халда окъуй турадыла.

- Малик Магометович, сабийлени экзаменледе жетишимлери бла байламлы соруугъа къайтыргъа сюе эдим. Школну бошагъанланы артда жашаулары къалай къуралгъанына, ала окъуу юйлеге киралгъанларына бла къалгъанларына къараймысыз, ала бла байламлыкъ тутамысыз?

 - Тутмай а! 18 жыллары толгъунчугъа дери ала бизни къолубуздадыла. Окъугъан жерлерине  жыйып  справкала беребиз. Ала артда усталыкъ билим алырча вузлагъа неда сузлагъа киргенлерин эсепде тутабыз. Быйылгъы выпускниклерибизни юслеринден айтханда, аланы хар бири да окъуугъа киргендиле, ол санда республикадан тышында, ара шахарлада да. Мында алгъан билимлери алагъа ахшы мурдорлукъ да этгенди, конкурслагъа къатышадыла, ала окъугъан жерледен школубузгъа махтау къагъытла да келедиле.

- Ол, сёзсюз, къууанырча эсепди. Эл болсун, шахар болсун, окъургъа сюйген амал табады демеклик тюз болур.

- Ма жангызда бу арт юч жылда школубузну бошап кетгенлени эсгерсек да, ала окъугъан жерлеринде махтаугъа тийишли болгъанлай турадыла. Башда айтханымча, мектебибизде сабий тынгылы билим алырча битеу онгла бардыла – китапла бериледиле, мекямыбыз ариу, таза, Интернет бла компьютерле тамам, столларыбыз, шинтиклерибиз жангы, шахардан айырырча бир уллу башхалыкъ жокъду. Уллу фонду бла библиотекабыз къачан да ачыкъды, окъуу китапла сабийлеге хакъсыз бериледиле.

Устазла ыйыкъгъа тёрт кере консультацияла бардырадыла, сабийле предметледен ангыламагъан жерлерин юйретедиле, ол хакъсызды. Угъай, мен сабийими репетиторгъа жюрютюрге сюеме дегенле чыкъсала да, ол аланы оноуларыды. Алай мени айтырыгъым, бир репетитор да мында устазладан кёп билим берлик тюйюлдю, аланы квалификациялары, сынамлары да уллуду. Арт 4-5 жылда бизде ЕГЭ-ни бералмай бир сабий къалмагъанды.

- Окъуучула олимпиадалагъа къатышамыдыла, алада къаллай жетишимле бардыла?

- Олимпиадалагъа дайым къатышабыз, бусагъатда да ала къыстау бара тургъан заманды, аланы эсеплерин энди кёрлюкбюз. Кесибизде хорлагъанланы районнга жиберебиз, анда къытханла уа билимлерин республика даражада кёргюзтедиле. Алгъа жылладагъы жетишимлени эсгергенде, орус тилден «Алтын кюз арты» конкурсда хорлагъанбыз, математикадан КВН-де да биринчи жерге чыкъгъанбыз, «Жылны окъуучусу» деген эришиуде да саугъалагъа тийишли болгъанбыз. 

  - Школну кесинде уа мероприятияла къураймысыз?

- Хау, кёп болмай «Школчуланы россейли къымылдауларын» бардыргъанбыз. Бир кесекден а илмуланы ыйыкълары башланырыкъдыла, анда хар устаз да кесини предметинден конкурсла къурарыкъды, алада айырмалы болгъан окъуучуланы грамотала бла саугъаларыкъбыз. Школ программа бусагъатда къыйын эсе да, байды.

Районну билим бериу управлениясыны башламчылыгъы бла «Шуёхлукъну жери» деген программаны чегинде къабарты школ – Чегемни 3-чи номерли мектеби - бла шуёхлукъ жюрютебиз. Ол алгъа жылда болгъан эди да, сабийле андан бери бир бирлери бла байламлыкъны юзмегендиле, ол угъай, аны къайтарып къурарыбызны тилейдиле.

- Бусагъатда пандемия барыбызны да жунчутханды. Андан сакъланырча къаллай амалла этгенсиз?

- Тазалыкъгъа уллу магъана бериледи, маскала, къоп къапла юлешинедиле. Устазларыбыз барысы да вакцинаны салдыргъандыла. Роспотребнадзор келип болумну тинтгенди.

Медицина кабинетибиз барды, эрттен сайын сабийлени температуралары ёнчеленеди. Керек болса, биринчи медицина болушлукъ этерча  хар не да жетишеди, насыпха, аллай болумла артыкъ тюбемейдиле. 

- Сабийлени фахмуларын ачыкълар эм айнытыр мурат бла «Точка роста» арала ачылгъандыла.

- Хау, ала «Билим бериу» миллет проектни чегинде къураладыла, алада сабийле, шёндюгюлю оборудованияны хайырлана, «ОБЖ», «Технология» эм «Информатика» жаны бла билимлерин ёсдюредиле, кружоклагъа жюрюйдюле, шахматла ойнайдыла, суратла аладыла,  квадрокоптерлени учурадыла. Окъуучула алагъа сюйюп жюрюгенлерин да белгилерчады.