«Багъыуну амалын заманында кёрюрге тийишлиди»

Арт кезиуде регионубузда саулукъ сакълауну бёлюмлерин айнытыугъа юлюшлерин къоша, жамауатдан ыразылыкъ да таба ишлеген жашларыбыз бла къызларыбыз кёп бола баргъанлары кёллендиреди. Ала медицинаны эм къыйын эмда сейир ызларын сайлап, кеслерини усталыкъларында хунерли, билимли да болгъанларын ачыкълайдыла. Ангылаулары бийик даражада болгъанын баямлай, бирси жерледе сынам жыйышдырсала да, билимлерин а мында хайырланнганлары ючюн да хурметлеригинг келеди.

Бюгюнлюкде медицинада ишлеген жаш тёлюбюзню сагъына, аланы арасында Муртазланы Алимни да айтыргъа тийишлиди. Ол «Задняя фиксация шеи», «Малоинвазивная фиксация на позвоночнике» дегенча эм къыйыннга саналгъан операцияланы республикада эм биринчи болуп этгенди. Башхача айтханда уа, тюкюрюгюн окъуна жуталмагъан тиширыугъа болушуп, аны жашауун женгиллетгенди.

Бюгюнлюкде Муртаз улу Республикалы клиника больницада сочетанная травмаланы бёлюмюнде бла «Инимед» клиникада нейрохирург-вертебрологду. Биз, анга тюбеп, ишини, башха затланы юслеринден да ушакъ этгенбиз.

– Алим, нейрохирург-вертебролог – ол кимди? Сенича усталыгъы болгъан врачха адамла къаллай жарсыулары бла келедиле, кимлеге болушлукъ этесе?

– Мени усталыгъым сырт сюекни эмда сырт сюекни жилигинде тюберге боллукъ ауруулары бла байламлыды. Нейрохирургияны юсюнден айтхан заманда уа – ол медицинада эм уллу ызладан бириди. Вертебролог а, белгиленимча, сырт сюекге къарайды.

Алайды да, биз чырмылтынлары (грыжа), сыннганлары болгъанлагъа сууукъ ётдюрюп, аны хатасындан эмда аякълары-къоллары гыжы болгъанча кёрюнюп къыйналгъанлагъа, башха-башха чып тюшюп, санлары тебалмай къалгъанлагъа, сингирлери, беллери, сыртлары аурутханлагъа, сырт сюекни ичиндеги жилигинде жарсыулары болгъанлагъа, башхалагъа да болушабыз. Сёз ючюн, больницада сырт сюеклерин сындыргъанлагъа неда чырмылтынлары, огъесе кёпгенлери болгъанлагъа операцияла этеме. «Инимедде» уа ауругъанны селейтирча блокада уколла, чырмылтынны неда кёбюуню ёсюулери тохташырча физиопроцедурала этебиз.

Болсада блокаданы юсюнден айтхан заманда, аны терк-терк этерге да жарамайды. Ол ачытханны жаланда аз заманнга селейтеди, нек дегенде аурууну неден къозгъалгъанын кетермейди.

– Саулукъ сакълауда энчи нейрохирургия ызны уа нек сайлагъанса?

– Кесибизде КъМКъУ-ну медицина факультетин бошап, артда Краснодарда къырал медицина университетни неврология эмда нейрохирургия кафедрасында неврология ыздан интернатураны ётгенме. Анда окъуй тургъанымда, «Крайны саулукъ сакълау арасы» деген аты бла энчи клиникада онгсузлагъа аппаратла бла болушхан реабилитолог болуп тургъанма. Ызы бла, дипломуму алгъанымдан сора, врач-невролог болуп да ишлегенме.

Ма ол заманда сагъынылгъан клиниканы директору Меланья Алексеевна Кохан манга не травматологга неда нейрохирургга окъусанг иги боллукъ эди, дейди. Аны айтханыны эмда болушлугъуну, ол а окъууума керекли ахчаны жарымын тёлеген да этгенди, себеплиги эмда хайыры бла бюгюнлюкде нейрохирург усталыкъда ишлейме. Сау болсун, бек ыразыма анга.

Аны болушлугъу бла Краснодарда Очаковский атлы илму-излем институтда нейрохирургия ызгъа тюшюннгенме.  «Нейрохирург – ол да неврологду, жаланда аны къолунда скальпель барды», – деп, ма алай айтылады медицинада. Врач-нейрохирург дипломну алгъанымдан сора да, бу арада ишлеп, сынам жыйышдыргъанма.

– Медицинагъа тюшюндюрген устазларым быладыла деб а кимлени айталлыкъса?

– Мени усталыкъгъа юйрениуюме кёпле къошхандыла юлюшлерин. Краснодарда окъугъан жерим Россейде окъуна эм белгили, кючлю да араладан бирине саналады. Сора анда барысы да кеслерини билимлерин, ангылауларын да къызгъанмагъан адамладыла. Сен юйреннген, окъугъан эт ансы, аланы къайсы бири да болушлукъ этерге хазырды.

Энчилеп айтсам а, нейрохирургия ыз не зат болгъанына бегирек мычымай болушлукъ этген нейрохирургия бёлюмню нейрохирургу Родион Владимирович Виноградовдан юйреннгенме. Ючюнчю нейрохирургия бёлюмню сырт сюекге къарагъан бёлюмюню нейротравматологу Карапет Карапетович Тахмазяндан а сырт сюекге операцияланы къалай этерге тийишлисине тюшюннгенме. Аладан сора да, Игорь Вадимович Басанкинни айтыргъа сюеме. Ол сырт сюекге къарагъан бёлюмню башчысыды, къыралда эм окъуулу, билимли да нейрохирургга саналады.

– Арт кезиуде медицина айный барады. Сен огъарыда сагъыннган жарсыуларына республикадан тышына чыкъмай къаратырча онгла бармыдыла адамлагъа, огъесе уа? Не айтыргъа боллукъса аны юсюнден?

– Алай сунама, саусузланы жарсыуларыны бир 95 процент чакълысын мында кесибизни республикабызда да кетерча этерге боллукъду. Жаланда жангы амалланы хайырлана билирге керекди. Сора тийишли оборудованияны жетишмегени бир кесек чырмайды.

– Белгили врачланы асламысы окъуна саулукъ сакълауну хирургия бёлюмю тиширыуну жери тюйюлдю дейдиле. Бу жаны бла сени кёз къарамынг а къалайды?

– Кертисин айтханда, хирург усталыкъда ишлеген адамны энчи жашаууна заманы аз къалады. Сёз ючюн, кесими алып айтсам, ишге эрттенликде эртте кетеме, юйге да бек кеч келирге тюшеди. Сабий сени бла ойнаргъа сюйсе да, сен а солургъа излеп тураса.

Аны айтханым, юйге, сабийлеге да эс бурургъа заман къыт болады. Тиширыуну уа баш борчу ана болуу эсе, ол хирургиягъа кёлю бла берилсе, юйюрю къыйналлыкъды деп сунама. Сабийлеге ана жылыу жетишмей къаллыкъды, ол кемлик этерикди, ансы ол ишлеяллыкъ тюйюлдю демейме.

– Къолунга скальпельни алгъан кезиуюнгде къаллай сагъышла келедиле, къоркъамыса?

– Биринчи ишлеп башлагъан заманымда къоркъа болмазма деп сунуучу эдим. Алай а сен адамны жашауу, саулугъу ючюн да жууаплы боласа. Аны унутургъа жарамайды. Манга операцияны кезиуюнде кюч-къарыу берген а – ол мен этген иш къыйналып тургъанны жашауун женгиллетиригини юсюнден сагъышларымдыла.

Сора мен таза диннге ийнаннган адамма. Аллахны жанындан да хар операциямы этгеним сайын болушлукъну сезгенлей турама. Шукур, эндиге дери аланы барысы да тынгылы, жарсыусуз бола барадыла. Операция тап бошалса, жюрегинге келген хошлукъ сезимни айтып ангылатхан да къыйынды.

– Бирде врачны жыл санына къарап, аны сынамы уллу тюйюлдю деп, къоркъгъанла да боладыла. Не дерге боллукъса аны юсюнден?

– Кесим да тюбегенме аллай болумгъа. Биз барыбыз да адамлабыз. Баям, мен да алай сунарыкъ болур эдим. Заман бара-барса уа, жамауат кёреди адамны къалай ишлегенин. «Жаланда ишлемеген врачда болмайдыла операциядан сора чыкъгъан соруула», - деп да айтыучудула хирургла. Ол тюздю – адам кесини жюреги бла сайларгъа керекди къайсы врачха барлыгъын.

– Кесинги жетишимлиге не заманда санаргъа боллукъса?

– Республикадан тышына чыкъмай, ол биз огъарыда айтхан жарсыуланы барысы да кесибизде этилир онгла болсала. Андан сора да, бизни сынамыбызны билип, бери бирси регионладан келселе. Аны ючюн а тынгылы, федерал клиникаладача, оборудованиябыз болса, иги эди. Ансы жангы амалла, инструментле да бардыла. Таматабыз Хасанби Мухамедович Тетов ол жанына эс бургъанын белгилерчады.

– Врач къадарынгда жамауатха не дерге сюерик эдинг?

– Ауруу кеси кетер, ачыгъаны да тохтар деп, тёзюп турмай, врачха заманында келип, анга багъыуну амалын заманында кёрюрге тийишлиди. Нек дегенде бир ауруу башханы да къозгъай барады, адам ауруп къыйналгъанындан сора да, алагъа багъар ючюн тёлеген хакъы да ёсе барлыкъды.

Сёз ючюн, башы окъуна тохтамай аурутуп турса, анга сагъайыргъа керекди. Ол затха заманында эс бурулса уа, инсульт, инфаркт, мыйыгъа къан къуюлуу дегенча къужур аурууладан сакъланып къалыргъа боллукъду.

– Кесинги насыплыгъа санаймыса?

– Атам Азнор, Анам Сакинат, бирси жууукъларым къатымда болгъанлары, хар заманда кёллендиргенлей тургъанлары, сюйген ишимде ишлегеним ючюн да насыплыма.

Айхай да, бош заманым аз къалады. Хирургну солуу кюню, отпуску болмайды дерчады. Сёз ючюн, отпускуму жангы амалланы, инструментлени билиуге жоралап, усталыгъымы ёсдюрюрге барама. Нек дегенде сен жангычылыкъланы билсенг, саусузгъа наркозну аз заманнга берирге, операцияны терк бошаргъа, жара да уллу болмазча этерге онгла чыгъадыла. Алай болса уа, айхай да, адам азыракъ къыйналады эмда терк сау болады. Биз излеген да олду – саусузну жашауун не къадар женгиллетиу.