Къысха заманны ичинде парламентаризмни айнытыуда жетишимле болдурулгъандыла

КъМР-ни Парламентини 30-жыллыгъына

Быйыл КъМР-ни Парламенти къуралгъанлы 30 жыл толады. Республикада парламентаризмни мурдорун салгъан, законодательный базаны айнытыугъа магъаналы юлюш къошхан адамладан бири Бечелланы Борисни жашы Илиясды. Ол   КъМР-ни Баш Советини 12-чи чакъырылыууну законодательство жаны бла комиссиясына башчылыкъ этгенди.

Озгъан ёмюрню 90-чы жылларында къыралны политика мурдору, власть органланы структуралары алышыннгандан сора уа ол республиканы Парламентини биринчи чакъырылыууну депутатына айырылгъанды, анда законодательство, къоркъуусузлукъ эм адамны эркинликлери жаны бла комиссиягъа таматалыкъ этгенди. Экинчи чакъырылыуда уа Представительлени советини башчысы болгъанды. Законла чыгъарыучу органны ючюнчю чакъырыулыуунда уа ол спикерни къуллугъуна тийишли кёрюлгенди. Бюгюнлюкде да политикагъа сейирни тас этмегенди: ол КъМР-ни Парламентини Председателинде Жамауат советини таматасыды.

  Илияс Борисович  ол жылланы  эсгере,  Парламент къуралгъандан бери озгъан жылланы ичинде хар чакъырылыуну депутатларыны аллында жамауатны, къыралны айныуу  бла байламлы борчла салыннганларын белгилейди. «Ала барысы да бет жарыкълы толтурулгъандыла деп шарт айталлыкъма»,-дейди.

Аны акъылына кёре,  парламентаризмни аягъы юсюне болууда биринчи чакъырылыуну депутатларыны къыйынлары чексиз уллуду. Ол кезиу Къабарты-Малкъаргъа, битеу къыралгъа да къыйын  заман болгъанды: политика жашауда, жамауатны болумунда тюрлениуледен толу кезиу. Алай бла жангы тарых болумда  депутатлагъа ишлерин «таза бетден» башларгъа тюшгенди.

  КъМР-ни биринчи президенти Валерий Коковну Указына тийишлиликде, Парламент эки палатадан къуралгъан эди ал кезиуде. Представительлени палатасына республиканы административ-жер-жерли къуралыуларыны келечилери киргендиле. Миллетле аралы халла жаны бла энчи комитет къуралгъаны уа артыкъда магъаналы болгъанды, анга кесине да конституциялы статус берилгенди.

 - Республиканы законла чыгъарыучу органына Къабарты-Малкъарда жашагъан халкъланы эмда жер-жерли къуралыуланы келечилери киргенлерини, депутатла заманны излемлерин ангылап, не жаны бла да тынгылы сюзюлген, келишиулюкге бурулгъан оноуланы чыгъаргъанларыны, толтуруучу власть органла ышаннгылы политика бардыргъанларыны хайырындан республиканы радикал ниетледен, терс жолдан сакъларгъа онг болгъанды.  Ол а баш жетишимледен бириди,-дейди Илияс Борисович

Законодательный палатаны (Республиканы Совети) юсюнден айтханда уа,  аны къауумуна 36 депутат киргенди, ала хакъ алып профессионал халда ишлегендиле. Сынаулу политик Заурби Нахушевни башчылыгъында палатаны келечилерине республиканы экономикасын, социальный, жамауат сфераларын айнытыу бла байламлы мурдорлу законланы жарашдырыргъа, аланы къабыл кёрюрге тюшгенди. Бу иш бийик даражада толтурулгъаны уа бюгюнлюкде да хайыр келтиреди дерчады.

Представительлени палатасы бла Республиканы Совети он жыл ишлегендиле. Сёзсюз, ала власть органланы къауумунда кеслерине тийишли жер алып, Къабарты-Малкъарны жангы тарыхын къураугъа, аны къыраллыгъын айнытыугъа себеплик этгендиле.

 Алай законла чыгъарыучу органлада реформа Россейде кёп партиялы системаны къурау, республикада политика болумну ышаннгылылыгъын тохташдырыу эмда федерал законланы чеклеринде бардырылгъанды. Жангы системагъа кёре биринчи айырыула уа 2003 жылда бардырылгъандыла. Алай бла ючюнчю чакъырылыу къатыш системагъа, аны ызындагъыла уа партия тизмелеге (бир айырыу округлагъа) кёре айырыладыла.

 Бечелланы Илияс Парламентни ючюнчю чакъырылыууна башчылыкъ этгенди.   Аны энчиликлерини юслеринден айта,   къауумунда 110 депутат киргенин билдиргенди. Аладан жартысы бир мандатлы  округлагъа, къалгъанлары уа бир айырыу округлагъа кёре сайланнгандыла. Къол кётюрюуден сора айырыучуланы 5 процентини ауазларын юч партияны келечилери жыйгъандыла: Россейни коммунист партиясыны республикада   келечилерине 6 мандат, «Единая Россияны» регион бёлюмюне уа 44 мандат эмда  Россейни Аграр партиясыны бёлюмюне да 5 мандат жетгендиле.

Парламентни къаууму кенг болгъаныны хайырындан а республиканы районларыны, шахарларыны бла эллерини келечилери болгъан жарсыуланы ачыкъ этерге, аланы кетериуню жолларын белгилерге онг чыкъгъанды. Бютюнда айырыучула бла байламлыкъланы жюрютюрге энчи эс бурулгъаны магъаналыды.

- Ол кезиуде Парламентни ишини Регламентине тюрлениуле кийирилгенлерин айтыргъа сюеме. Алай бла фракцияла къураргъа, законланы проектлерин  комитетледе сюзюу бла чекленип къалмай, фракциялада да тинтирге эркинлик берилгенди,-деп эсгереди ол  

Депутатла уа республиканы экономикасыны, социальный сферасыны, жамауат жашаууну битеу бёлюмлерини келечилери эдиле. Аланы бийик профессионал билимлерини, сынауларыны хайырындан хар сферада да магъаналы, заманны излемлерине келишген законланы жарашдырыргъа къолдан келгенди. «Бу кезиуде республиканы законла чыгъарыучу органыны даражасын ёсдюрюу, аны жамауатны хурметин кючлеу жаны бла уллу иш бардырылгъанын айтыргъа сюеме»,-дейди ол.

Къысха заманны ичинде республикада парламентаризмни айнытыуда жетишимле    болдурулгъандыла. Аладан эм магъаналысына Илияс Борисович  инсанларыны конституциялы эркинликлерин сакълау жаны бла тийишли праволу база къуралгъанын санайды.  Андан сора да республиканы экономикасын айнытыуда, социальный сфераны аягъы юсюне этиуде битеу онгланы хайырларыча мадарла тамамланнгандыла.

Къабарты-Малкъарны Конституциясы  къабыл кёрюлгени бла уа республиканы тарыхында биринчи кере анга  РФ-ни къауумунда шёндюгю демократиялы праволу къыралны статусу берилгенди. Бютюнда къырал къурулушда, жер-жерли самоуправление органланы ишлерин къурауда, республиканы ырысхысына башчылыкъ этиуде, инвестицияланы тирилтиуде, гитче эм орталыкъ бизнесге тийишли онгла бериуде, налог законланы  бир низамгъа келтириуде уллу иш бардырылгъанды.

Республикалы бюджетин къабыл кёрюу эмда ол къалай толтурулгъанына контроль тамамлау уллу жууаплылыкъны излейди. Халкъны социал излемлерин жалчытыу жаны бла магъаналы законла чыгъарылгъанлары уа республикада жамауат-политика болумну тапландырыргъа себеплик этгендиле.

- Бизни Парламент сабийге 3 жыл толгъунчу ишге чыкъмагъан  тиширыугъа отпуск бериуню юсюнден законну Россейде биринчилени санында къабыл кёргенди. Бир жерде да ишлемеген анагъа уа баласына къарагъаны ючюн пособие тёлеу жаны бла низам да кийирилгенди. 

Жаш тёлю политикада жетишимлени да сагъыныргъа сюеме. Аны чеклеринде Парламентде Жаш тёлю палатаны къуралгъаны энчи магъаналыды. Бу орган ёсюп келген тёлюню сейирлерин сакълау, аланы политикагъа, законла чыгъарыу ишге кёллендириу, праволу культураны сингдириу, жаш адамланы тириликлерине себеплик этиу жаны бла борчланы толтурады. Келир чакъырыуланы депутатлары да республиканы айнытыуда, жамауатха магъаналы сорууланы тамамлауда билимлерин, сынауларын аямай кюреширге деп ышанама,-дейди ушагъыбызны ахырында политик.