«Бахсан ауузну къапланы»

РСФСР-ни, СССР-ни да сыйлы тренери, Россейни табийгъатны сакълауда сыйлы къуллукъчусу, Россейни культурасыны сыйлы къуллукъчусу, «Сыйлылыкъны белгиси» орденни кавалери, отуз беш жылны ичинде Къабарты-Малкъарда Альпинизмни федерациясыны председатели, кёп жылланы ичинде республиканы Министрлерини советини уучулукъ жаны бла управлениясыны таматасы болуп тургъан Залийханланы Чокканы жашы Хусей халкъыбызны ёхтемлиги болгъанлай къалады.

Ол 1917 жылда Элбрус элде туугъанды. Аталары Чокка керти кишиликни юлгюсю болгъанды – ол Минги таугъа эки жюзден артыкъ кере чыкъгъанды. Хусей ары бек биринчи онтогъуз жылында чыкъгъанды. Андан арысында аны битеу жашауу альпинист спорт бла байламлы болгъанды. Урунуу жолун а Кавказда тауда къутхарыу службаны инструктору болуп башлагъанды. Хусей ол служба араны таматасыны къуллугъунда да ишлегенди. Ол жыллада «Приют одинадцати» деген жерде къонакъ юй ишлеуню къагъысын кёргенди.

Уллу Ата журт уруш башланнганда Залийханланы Хусей Минги тауну тийресинде уруш этген НКВД-чы чекист отрядда болгъанды. Анда этген жигитлиги ючюн «За отвагу», «За оборону Кавказа», «За победу над Германией» деген майдалла бла саугъаланнганды. Алай сюргюн келгенде, Хусейни Сталиннге халкъымы терс кёчюргенди дегенин бармакъгъа чёргеп, жалгъан дау бла тутхандыла. Аны терс болмагъанын тинтирге ол къайгъылы кезиуде бир кесек заман керек болгъанды.

Къыргъызстанда Хусей тренер болгъанды, 1952 жылда анга «РСФСР-ни сыйлы тренери» деп атагъандыа. 1956 жылда уа ол СССР-ни спортуну мастери болгъанды.

Къыргъызстандан къайтханлай, Хусей Минги тау тийресинде агъач къоруулаучу болгъанды. Ол жыллада таулу кишини къурау къылыкъ-хунери бютюнда бек ачылгъан эди. Ол Приэльбрусьяда къырал миллет паркны, Орта Кавказда къырал заповедникни ачаргъа уллу къыйын салгъанды. «Охотничьи просторы» деген альманахны баш редакторуРостислав Дормидонтов озгъан ёмюрню 60-чы жылларында кеси кёрюп, Хусей малкъар таулада 200 чакълы доммай, 6 мингнге жууукъ жур, 1 минг буу, 20 мингнге жууукъ жугъутур, 500 чакълы къашха эчки, 10 минг тенгли къабан, 600-ге жууукъ айыу, 1200 жаз тауукъ, 12 минг чакълы жумарукъ барды деп санагъанын сейир этип эсгере эди. Бу зат Залийханланы Хусей ата журтуну, туугъан жерини керти иеси болгъанын кёргюзтеди.

Къауум замандан Залийхан улу Минги тау тийресинде туризмни, альпинизмни, тау лыжалада айланыу спортну базасыны генеральный директору болгъанды. Ол отуз беш жылны республикада альпинизмни федерациясыны директору болуп тургъанды. Ол кезиуде Хусей Минги тауну тийресинде не жаны бла да жалчытылгъан спорт комплекс къурагъанды. Жетишимлери ючюн СССР-ни госкомспортуну белгисин, «СССР-ни сыйлы тренери» деген ат да алгъанды.  Жыл сайын бардырылгъан альпиниадала бери жерни къайсы этегинден да жыя эдиле альпинистлени, туристлени, тауланы сюйгенлени. Ол кеси тренер болгъан къауум а кёп кере мында, узакълада да альпинизмден Совет Союзну чемпионлары болгъандыла.

Бусагъатлада Минги тау тийресине Высоцкий атлы уучу, альпинист музейни да Хусей къурагъанды, шуёхуна атап. Высоцкий 1966 жылда: «…Бахсан ауузну иесиди, къаяланы къапланы, Залийханланы Хусей…», - деп жазгъанды. 

Ол жигит адамны, аны ныхытлы, алай махтаулу жашаууну юсюнден 2008 жылда «Старик и горы» деген документли кино алыннганды.

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: