Эришиуле ана тилни даражасын айнытадыла

Алгъаракъда «Ёз тилни эмда ана литератураны эм ахшы устазы» деген ат бла Битеуроссей усталыкъ эришиуню республика даражалы уруму озгъанды. Эсигизге салайыкъ, ол РФ-ни Жарыкъландырыу министерствосуну эмда Россейни Халкъларыны ёз тиллерини федерал институтуну башламчылыкълары бла быйыл экинчи кере бардырылады.

Бирси устазла бла бирге анга Быллымны Ахматланы Ахмат атлы битеулю билим берген школунда башланнган класслада окъутхан Къудайланы Мадина да къатышып, анда экинчи жерге чыкъгъанды. Ол ёсюп келген тёлюню ёз тилибизге, маданиятыбызгъа, адет-тёрелерибизге сюймекликде жыйырма жылдан аслам заманны ичинде юйретгенлей келеди. Бюгюннгю ушагъыбыз аны блады.

– Мадина Халисовна, конкурсха къатышыргъа къалай бла кёлленнгенсе?

– Озгъан жылда «Ана тилим – жаным-тиним, мени дуниям» деген фестиваль эришиуде аны малкъар тил ызында бизни школубуз биринчи жерге тийишли болгъан эди. Анда халкъны кёлден чыгъармачылыгъы, нарт таурухла бла байламлы этип, «Ёрюзмек от келтиреди» деген темагъа мастер-класс къурап бардыргъанма.

Анда къалай ишлегеними кёрюп, бийик багъа да бергенлери себепли бу жол ана тилле бла байламлы конкурсха районда билим бериу управленияны келечилери мени барырымы тийишли кёргендиле, сау болсунла. Сагъынылгъан эришиуню уа эки бёлюмю болгъанды.

Биринчи кесегинде – «Медиовизиткада» эм алгъа кесинги юсюнгден хапар билдирген онбешминутлукъ видеороликни къурайса. Андан сора да, «Методикалы мастеркойда», ишинги энчилигини, къаллай амалланы-мадарланы, технологияланы хайырланнганынгы юсюнден видео халда хапарлайса.

Бу ишлерибизни барысына да тынгылы жюри къарагъанды. Биринчи урумда онбир устаз бар эдик да, сайлауладан сора экинчи бёлюмге къатышыргъа уа сегиз адам къалгъанбыз.

Дерс бошалгъандан сора уа классдан тышында бардырылгъан ишни кёргюзтюрге керек эди. Анга уа «Патриотлукъ» теманы сайлагъанма. Бу сынаудан сора бешеулен къалгъанбыз. Ызы бла мастер-классла бардырылгъандыла. Анда «Тамыр» деген темагъа кёре ишлегенме. Сабийлеге аны магъанасы неде болгъанын ангылатханма. Тамыр жаланда сёзде неда терекде угъай, адамда, аны жашауунда да болгъанына тюшюндюргенме.

– Быллай эришиуле ана тилни даражасына, аны айныууна себеплик этерикдиле деп сунамыса?

– Конкурсла кёбюрек болсала керек эди, деригим келеди. Айхай да, эришиуню магъанасы да андады – ана тиллени къыйматларын ангылатыуда, аланы айнытыуда.

Быллай тюбешиулени жаш устазлагъа да хайырлары уллуду. Нек дегенде алагъа къатыша, сынамынгы байыкъландыраса, кёп затха тюшюнесе, жангы амалланы кёрюп, алагъа да юйренесе.

Кесим къатышхан конкурсну юсюнден айтсам, анда хунерлерин сынагъанла, барыбыз да бир бирни эрттеден таныгъанча, шуёхла болуп къалгъанбыз. Бир бирибизге болушхан, ангылатхан да этгенбиз. Аны къурагъанлагъа, бардыргъанлагъа, жюрини келечилерине да бизге хар не жаны бла билеклик этгенлери ючюн да ыразыбыз. Нек дегенде эришиуледе устазланы да жангыча, билим бериуню бюгюннгю излемлерине тийишлиликде ишлерге юйретедиле, илхам учунуулукъ да бередиле.

– Бюгюнлюкде шахарда угъай, элледе окъуна малкъар тилни окъутхан къыйын бола барады дейдиле. Сени кёз къарамынг а къалайды аны бла байламлы?

– Кертиди, бу болум алгъын шахар школлада эсленип тургъан эсе, энди элледе да аны бла байламлы сагъыш этерчады. Сабийле элде жашагъанлыкъгъа, тилни унута барадыла. Сёзню магъанасын иги ангыламайдыла, биз излегенча шатык да сёлешалмайдыла. Баям, ол юйюрледе тилни жюрютюлюую къарыусуздан да болур.

– Алай эсе, сабийле ана тиллерин сюер эмда багъалар ючюн, ол бюгюннгю болумлада тас болуп къалмай, келир тёлюлеге ариулай сакъланыр ючюн биз барыбыз да не этерге тийишлибиз?

– Сабийле тилни сюерча этерге керекбиз. Чыгъармачылыкъ ишними, огъесе бир тюрлю, гитчелеге сейир болурча амалланымы хайырланабыз, башха тюйюлдю.

Бу болумубуз бла байламлы уа бизге жаланда сабийле бла бетден-бетге къалып къалыргъа боллукъ тюйюлдю. Былайда ата-аналаны, саулай жамауатны да болушлугъу керекди. Алагъа тили болмагъан халкъны миллетлиги да тас болгъанын, китапланы, газет-журналланы окъургъа тийишлисин ангылатханлай турама.

–  Бюгюннгю устаз – ол къаллай болургъа керекди эмда усталыгъынг бла байламлы санга къыйын кёрюннген неди?

– Ол шёндюгю заманны излемлерине да келиширге тийишлиди. Билимин, усталыгъын да ёсдюргенлей турургъа. Сабийлени да ангыларгъа, ала башха тёлю болгъанларын унутмазгъа да. Башхача айтханда уа, жангыча ишлей билирге керекбиз.

Ана тилден окъутхан устазны борчу – ол жаланда окъургъа бла жазаргъа юйретиу тюйюлдю. Ол жаш тёлюню ёз тилини къыйматына, миллет адет-тёрелеге тюшюндюрюрге, аланы билирге эмда сакъларгъа талпындырыргъа керекди.

– Озгъан окъуу жылда жангы китапла бла да ишлеп башлагъансыз. Энди уа не тюрлениулени сакълайсыз? Дерслеге берилген сагъат сан азайтыллыкъды деп айтылгъаны кертимиди?

– Дерслени санына къошсала керек эди, ансы андан ары къоратсала, ол къалай боллукъду, бир да билмейме. Сёз ючюн, мен башланнган класслада ишлейме да, ыйыкъгъа юч сагъат бериледи. Окъуу жылны биринчи жарымында биз аладан экисин малкъар тилни, бирин а адабиятны дерслерине бёлебиз. Сора экинчи жыл жарымда уа бир сагъатны – тилни, экисин а адабиятны беребиз. Алайсыз программаны тамамларгъа, жетиширге къыйын болады. Башхача айтханда уа, ана тиллеге деп бёлюннген заман азлыкъ этеди.

Аны юсюнден конкурсда айырмалы болгъан ючеуленни КъМР-ни жарыкъландырыу министри Анзор Клишбиевич Езаов бла тюбешиуге чакъыргъанларында да айтханбыз. Жарсыуубузну ангылатханбыз.

Дерсликлени юслеринден айтсагъ а, хау, энди биринчи-тёртюнчю класслагъа аланы жангылары чыкъгъандыла да, ала бла ишлеген да тынчды. Китаплада берилген ишле, текстле да къыйын тюйюлдюле, жорукълары да алай. Уллула да болмай, сабийлеге ангылашыныулудула.

– Хунерли устаз болгъанынгдан сора да, огъурлу анаса, ариу юйюр ёсдюресе.

– Аталары Руслан да, сиз да сыйлы болугъуз, школубузда информатикадан бла физкультурадан дерсле береди. Каит быйыл школну бошагъанды. ЕГЭ-лерин да иги бергенди. Врач болур мураты барды.

Даниял а тогъузунчу классны тауусханды. Алыкъа сайлауун тохташдырмагъанды, онунчугъа жюрюрюкдю.

Лейля уа башланнган классланы окъутхан устаз боллукъма дегенлей турады. Сурат ишлерге, быстыр тигерге хунери да игиди.

Айхай да, окъуп билим алгъан, усталыгъына кёре да уруннган – ол аман тюйюлдю. Биз а сабийле къайда ишлеселе, ким болсала да, халкъларына жарагъан адамла болуп ёсерле, деп ышанабыз.