Къайсы жерледе, заманлада да керели усталыкъ

Адам улуну къатында кёп ёмюрлени малла, атла, итле, киштикле эм башха хайыуанла жашайдыла. Биз аладан хайыр кёребиз: бирлери эт, сют бередиле, башхалары юйюбюзню сакълайдыла. Аны себепли аланы саулукъларына да къарамай болмайды. Бурун заманладан бери бу ишни ветеринар врачла тамамлайдыла.

КъМР-ни Ветеринар медицинаны арасыны башчысыны орунбасары Батталаны Азрет-Алий а Кичибалыкъда аппасына, атасына маллагъа къараргъа болуша, алагъа багъыу бла гитчелигинден окъуна шагъырей болгъанды. Элде ветеринар къалай ишлегенин, элчиле анга сый-намыс бергенлерин да кёрюп тургъанды.

Школну тауусхандан сора уа атасы Азрет-Алийге оюмун билдиреди, ол а: «Сагъыш эт, мал докторгъа окъусанг болурму эди?.. Иги билим алып, ишинги тынгылы билсенг, элинге, халкъынга да жарап, туугъан жерингде ишсиз чыртда боллукъ тюйюлсе», - дейди. Алай бла жаш Къабарты-Малкъар Агромелиоратив институтну ветеринария бёлюмюне киреди. Ол 1985 жылда болгъанды.

Окъууну бирсиледен артха къалмай бардырады, институтну тауусхандан сора кёп да бармай Экинчи Чегемде тауукъла ёсдюрген «Нартановская» фабрикада вакцинатор, ызы бла фельдшер, ахырында уа бёлюмню таматасы болуп эки жылны урунады. Ол кезиуде жаш юйюрю бла бу элге кёчюп жашагъанлы он жылдан артыкъ бола эди.

Андан сора аны Чегем районну Ленин атлы колхозуна чакъырадыла тамата ветврач болуп. Айтханыча, анда уруннган жылла анга бек бай сынам бергендиле. Нек дегенде ол мюлкде тууар малла, атла, тауукъла да тутхандыла. Мында бир затны белгилейик. Ветеринар врачны, адамгъа къарагъан врачдан не башхалыгъы барды десегиз, экинчисини билими, иши да асламысында бир ыз бла барады: хирург операцияла этеди, стоматолог тишлеге къарайды, дагъыда уролог, терапевт, акушер… ала хар бири да энчи бир ишни тындырадыла. Маллагъа уа жаланда бир доктор къарайды – ветеринар. Аланы терапевти, хирургу, акушери, башхасы да олду.

Аны саусузларыны арасында уа ийнекле, атла, итле, тауукъла – къадар тюрлю мал, жаныуар, къанатлы барды. Аланы хар бирини да саны, чархы, багъыу энчиликлери, ауруулары да башха-башха болгъанлары баямды. Ветеринар а аланы жик-жиги бла билирге кереклисин эсге алсакъ, аны иши нечик къыйын болгъанын кёребиз. «Хау, бу колхозда бир-бирледе бек къыйын болуучу эди, алай, айтханымча, ол иш бек бай сынам бергенди манга. Сёз ючюн, бир кере, ауурланнган ийнек мурдар бола тургъанында, ичин жарып, бузоууну жанын къутхарыргъа тюшгенди», - дейди Азрет-Алий  ол жылланы эсине тюшюре.

Нальчикде эт комбинатда 1989 жылда институтну жукъмагъан эмда инфекция аурууланы кафедрасы ачылады. Жашны ары лабораториягъа таматалыкъ этерге чакъырадыла. Ол анда эки жылны ишлегенинден сора, энтта да аллай бир заманны «Горец» предприятияда баш ветврач болуп урунады.

Союз чачылгъаны бла бу мюлк да тозурайды. Азрет-Алий артха кафедрагъа къайтып, студентлени ветеринариядан эмда патология анатомиядан талай заманны окъутады. Алай бу жол да илмуда кёпге къалмай, артха ол колхозгъа къайтады. «Къыйын кезиуле эдиле ол заманла, тюзюн айтханда», - дейди ол. -  Бу мюлк мен ары келгинчи бруцеллёз эмда туберкулёз жаны бла осалгъа саналып тургъанды. Аллай болумда жетишимли производство къурауну, малланы санын кёбейтиуню, продукцияны асламыракъ чыгъарыуну юсюнден айтыр амал окъуна жокъ эди. Кёп къыйын салыргъа тюшгенди болумну тюзетирча. Алай ол хайыры бла къайтханды, эки жылдан сора колхозда карантин тешилгенди.

Токъсанынчы жылланы ахырында ушакъ нёгерибиз институтну эпизоотология эмда паразитология кафедрасына кёчюп, талай жылны ишлейди, андан а аны республиканы Ветеринария управлениясына тамата ветврач къуллукъгъа чакъырадыла. Бюгюнлюкде ол Къабарты-Малкъарны ветеринария медицина арасыны башчысыны орунбасары болуп он жылдан артыкъ ишлейди. Жарыкъ бетли уруннганы ючюн кёп кере бийик къырал саугъалагъа тийишли болгъанды, ол санда КъМР-ни Правительствосуну, Эл мюлк министерствосуну сыйлы грамоталарына, ведомстволу саугъалагъа да.

Шендюгю къуллугъунда иш бла республиканы битеу жерлеринде болады. Эпизоотология бёлюмню жумушларына къарайды. Урунуу жолунда предприятиялада, мюлкледе, илму-билим бериу учреждениялада, ызы бла оноучу да болуп аслам жылны ишлеген адамныча аны сынамы байды. Бу къуллугъунда да ол хар кюн сайын изленнгенлей турады. Алай дагъыда Азрет-Алий ол неда бу ишни юсюнден башхала бла оноулашханны айыпха санамайды.

Ол айтханнга кёре, сёз ючюн, элледе ветеринарла анда жеринде болумну бирсиледен эсе толуракъ биледиле. Бир тюрлю ишни тамамлау амалына аланы кёз къарамлары да тийишли келирге боллукъду. «Аны ючюн ала айтханнга къулакъ салмай жарамайды. Коллегам менден гитчерек болгъанлыкъгъа, бир затны игирек биле эсе, аны оюмун да эсге аллыкъма. Адам билим эмда сынам алгъандан сора хар неге да жетгенме, билеме деп тынчайып къалыргъа жарамайды. Жашауда кюн сайын жангы затла чыгъа барадыла. Аны себепли адам жангы информациягъа, билимге ачыкъ болургъа керекди», - дейди ол.

Батта улу оюм этгенича, алгъын заманлада элледе ветеринар врачны даражасы бийик болуучу эди. «Жарсыугъа, шёндюледе ол алай тюйюлдю. Бирде вакцинация этерге келген врачны ишин элчиле ыспассыз этерге, юйлерине къоймазгъа да боладыла. Тапсыз сёзле эшитирге да тюшеди, алай жарамайды. Кёплени эсинде болур талай жыл алгъа республиканы сагъайтхан нодуляр дерматит чыкъгъанын. Ненча ийнек къырылгъан эди ол кезиуде... Управленияны специалистлери элледе ветеринарла бла бирге кече кюн демей къазауатда багъыу амалла излеп тургъандыла. Бирде дарманланы къоншу регионлагъа барып мажарыучу эдик. Бек кёп кюреширге тюшгенди. Аны хайырындан эки ахыр жылны ичинде бу ауруу кетгенди. Алай бруцеллёз, пироплазмоз (къансиер), гебох дегенча тёрели ауруула уа анда-мында дайым къозгъала туруучудула. Аланы да бизге асламысында башха регионладан документлери болмагъан малла сатып алгъанла келтиредиле», - деп белгилегенди ушакъ нёгерибиз.

Бу усталыкъны сайлагъанына Азрет-Алий чыртда сокъуранмайды, ишин сюеди. Хар кюн жангы затлагъа юйренирге кюрешеди. Айтханыча, техникагъа къараргъа, сурат ишлеуге да барды сейири. «Аскерде къуллукъ этгенимде, тюрлю-тюрлю плакатланы жарашдырыуну манга буюруучу эдиле», - дейди.

Шёндюгю ишинде аграр университет хазырлагъан студентле бла кюн сайын тюбешеди. Андан аланы ызы бла предприятиялагъа практикагъа жиберирча иедиле. Жаш тёлюню билимини, итиниулюгюню юсюнден сорууубузгъа жууабы къысхады: «Окъургъа сюйген не заманда да окъурукъду!»

Кёпле усталыкъны артда иги хакъы болгъан ишге орналыр амалланы ойлап алай сайлайдыла. «Жарсыугъа, шёндюледе бу жаны бла болум осалыракъды…» - дейди ол. - Алгъын студентлени комбинатлагъа, колхозлагъа, предприятиялагъа практикагъа дайым жиберип туруучу эдиле. Институтну кесинде уа берилген билимни къадар пособияланы эмда материалланы юсюнде кёргюзтюп тургъандыла. Шёндю ол бары да жокъду. Сынам ишни юсюнден айтханда, предприятияла студентлени чакъырыргъа угъай демейдиле, онг бередиле. Алай ызы бла ишге алыу бла уа къыйыныракъды. Нек дегенде алагъа сынамлы специалистле керекдиле. Вузну тюнене тауусхан жаш адамда уа ол къайдан боллукъду…

«Ма алай бла предприятиялада, элледе да ветеринар врачладан къытлыкъ сезиледи. Сёз ючюн, ахыр онбеш жылны ичинде Черек районнга ишлерге энтта да бир выпускник бармагъанды. Башха районлада да болум андан доюн тюйюлдю. Элледе специалистлени орта жыл санлары уа 60-70 жылды…» - деп къошады ушакъ нёгерим.

Айтханыча, Управление да кеси жанындан бир мадар этерге кюрешеди. Аны болушлугъу бла университетни ветеринария факультетинде окъургъа сюйгенлеге энчи жерле бередиле. Аны тауусханланы ишге орнатыргъа да себеплик этерикдиле. «Айлыкъны хакъны юсюнден айтханда, алгъаракъда регионну Правительствосу бу жаны бла онгдурургъа сёз бергенди», - деп, жууукъ кезиуледе ишчи кадрла жаны бла болум игиге айланырына ышаннганын билдиргенди ол.

Ахырында Азрет-Алий ветеринар врачны усталыгъы къайсы къыралда да керек болгъанын белгилеп айтханды. Кеси жанындан коллегаларын профессионал байрамлары бла алгъышлагъанды. Биз да ол сёзлеге къошулабыз, ушакъ нёгерибизге тутхан ишинде мында арысында да бийик жетишимлеге жетерин тежейбиз.