Ол халкъына игиликле излеген къауумдан эди

Орусбийланы тукъумда Исмайыл деген атны жюрютген бир ненча белгили адам болгъанды. Баям, аладан бек белгилилери Мырзакъулну жашыды. Ол «У подошвы Эльбруса», «Закон и обычай на Кавказе» деген ишлени автору М.М. Ковалевский профессоргъа, халкъ жырларыбызны жазып алып, басмада сакълагъан композитор С.И. Танеевни, «Восхождение на Эльбрус» деген китапны автору С.Ф. Давидовичге, башхалагъа да къонакъбайлыкъ этген бахсанчыды. Кеси да 1931 жылда туугъанды деп жазылады. Аны юч къарындашы болгъанды: Хамзат, Асланбек, Магомет. Биз бюгюн хапарын айтырыкъ Асланбекни жашы Исмайылды – Къабарты-Малкъарда да, таулу халкъны ичинде да биринчи полиграфист, Нальчикде биринчи басма юйню ачхан, алай а умутуна жетмей жоюлгъан билимли адам.

Аны атасы Асланбек орус патчахха къуллукъ этген полковникча табылады тюрлю-тюрлю жазыулада.  Анасы уа – орус дворянка Егорская Клавдия Матвеевна. Исмайыл 1874 жылда Санкт-Петербург шахарда туугъанды. Владикавказда реальный училищеде окъугъанды. Аны бошагъандан сора, жыйырма жылы жетгенлей, атасыны оноуу бла Лейб-гвардияны Измайловский полкунда аскер къуллугъун башлагъанды.

Патчах полковникни юйюрюнде ёсген жашны къадар жоллары алай башланнганы сейир тюйюлдю бизни халкъда да бай адамланы асламысы жашларын патчахха къуллукъ этерге ийгендиле аны аскерине. Кёп турмай, аны  уа Киевде пехота училищеге жиберген эдиле. Анда окъуп чыкъгъанлай, Исмайыл патчахны атасы къуллукъ этиучю пехота полкунда къуллугъун подпоручик чында бардырып башлагъанды. 1900 жылда уа аны Терк областьны милициясыны жаяу аскерине кёчюргендиле. Ол анда 1-чи сотняны командири болгъанды. Ючюнчю жыл анга поручик чынны бередиле.

Бир жылдан а Кавказда 251-чи Георгиевский резервный батальоннга иедиле. Ол аскер къауум Ширван полкуна кире эди. Анда къуллукъ этгенинде, Исмайыл Екатериноградская станицада къазакъ атаманны къызы Екатерина Венеровская бла танышып, кёп бармай аны бла бир юйдегили болады. Ызы бла аны 250-чи Ахульгинский резерв бптальоннга кёчюредиле. Анда аны Святой Станиславны ючюнчю даражалы ордени бла да саугъалайдыла. Болсада, саулугъу артыкъ аламат тюйюл эди да, ол кеси тилеп, штабс-капитан даражада аскер къуллукъдан кетеди. Биринчи аны юйюрю Бештауда орналады, алай кёп турмай ала андан Нальчикге кёчедиле.

Эсгериуледе ол уллу музыкант болгъаны, кёп тюрлю музыка инструментледе (фортепьяно, виолончель, скрипка, флейта, цитра…)  сокъгъаны  сагъынылады. Нальчикде музыка ингирле къурап тургъаны «Терские ведомости», «Пятигорский листок», «Кавказ», атлы кавказ газетледе айтылады. 1905 жылда 11-чи номер бла чыкъгъан «Терские ведомости» газетде уа Орусбийланы Исмайыл Нальчик слободада гитаралада, мандолиналада, балалайкалада башха инструментледе ойнагъан онсегиз адамны бирлешдирип, музыка кружок ачханыны юсюнден жазылады.

Болсада аны башха уллу мураты бар эди – ол мында китап чыгъарыу ишни къураргъа сюйгенди, Басма ишлени баш управлениясына жазып, аланы болушлукълары бла кеси Къабарты-Малкъарда биринчи типографияны ачханды. Аны эки этажлы мекямы бусагъатдагъы Къабарты орамны бла Гитче Къабарты орамны мюйюшюнде болгъанды. Типография жукъа тышлы китапла бла открыткала чыгъаргъанды. Аны этген ишлеринден бири «Торжество закладки здания для Нальчикского реального училища» (13 июня 1913 ж.) деген жукъа китапчыкъ сакъланады.

Исмайыл дуниясын 1912 жылда алышханды. Ол алыкъа жаш эди, кёп умутлары толмай къалгъандыла. Алай болгъандан арысында, аны башлагъан ишин юй бийчеси Екатерина Константиновна бардырыргъа сюйгенди, аллай онг а тапмагъанды. Ол, Владикавказгъа барып, анда округну таматасына тюбеп, андан болушлукъ тилегенди. Алай ариу, жаш тиширыугъа кёзю къарагъан тамата аны юй бийче этерге сюйгенин айтханда, ол затны унамай, жумушун да толтуралмай, артха къайтханды.

Типографияны ача туруп къырал берген болушлукъну артха къайтарыргъа керекди деп, аны башха адамгъа – К. М. Львовха сатхандыла. Аны бла тохтамай, Орусбий улуну музыка инструментлерин да торгга салгъандыла. Ол мекямда артда кёп жылланы Къабарты-Малкъарны Эл мюлк министерствосу тургъанды. Исмайыл андан-мындан келтиртген типография машиналаны да тот басхан эди.

Аны жашы Евгений 1918 жылда граждан урушда тас болгъанды. Юй бийчеси Екатерина Константиновна уа 1963 жылда Нальчикде ауушханды.

Исмайыл Пятигорский орамда эски къабырлада асыралгъанды. Энди алайы шахарны ортасыды. Тёгерекни уллу, кёп къатлы мекямла алгъандыла. Бу юйледен биринде жашагъан жыл саны келген Абайланы Раиса, осетинли тиширыу, таулу болгъанымы билгенде, былай айтхан эди: «Биз алгъын жолну ары жанында бараклада жашаучу эдик. Бу тийреде уллу юйле ишлерге дегенде, 1970-чи жыллада, былайда аскерчилени къабырларын кёчюрген эдиле. Бир-бирлени уа, къайгъырыр адамлары болмагъанланы, асламысын, къоюп къойгъан эдиле. Ма бу эки юйню арасында бир темир чалдишли къабыр болуучу эди – сын ташы бата баргъан. Бу юйге биринчи кёчгенледен кёплени эслериндеди ол. Анда таулу жата эди, Урусбийланы Исмаил деп. Артда, гаражла ишлейбиз деп, алайны да сыйдам этген эдиле…»

Андан бери бу биз кюн сайын атлагъан арбазны бир кесегинде культурадан, адабиятдан, дуниялыкъдан да хапары болгъан, бизни жашауубузну жарыкъ да, ариу да этерге сюйген Орусбийланы Исмайыл жатханы дайым эсиме тюшгенлей турады.