«Халны иги жанына тюрлендирирге кюрешебиз, алай адамла да уллу кёллю болмазгъа тийишлидиле»

Медиклени айтханларына кёре, Шимал Кавказда, ол санда Къабарты-Малкъарда да, туберкулёз уллу жарсыу болгъанлай къалады. Жарсыугъа, арт жыллада андан акъылбалыкъ болмагъанла да ауругъанлары эсленеди. Аны юсюнден толуракъ фтизиатр Дондуланы Анжела бла сёлешгенбиз. 

- Сабийлеге къалай жукъады бу ауруу?

- Не заманда да туберкулёзну сабийлеге жукъгъаны таматаладан болады. Бюгюнлюкде андан сакъланырча кёп тюрлю дарманла сыналадыла, тинтиу ишле да тохтамай бардырыладыла. Алай дагъыда эсде болургъа керекди: ауруудан бакъгъандан эсе, аны заманында тинтген, профилактикасын этген хайырлыды.

Сабийни туберкулёзу болмагъанын билир ючюн, биринчиден, юйде аллай саусуз бармыды деп сорадыла. Хар адам да жылгъа бир кере флюорограмма этдирирге керекди. Ол адамла бла ишлегенлеге бютюн бек керекди: устазлагъа, сатыучулагъа, врачлагъа, аш-азыкъ сатханлагъа. Анализле кёргюзтген шартла санитар китапха жазылып сакъланыргъа тийишлидиле.

- Бюгюнлюкде тюкенледе сатыу этгенлени, пассажир улоуну жюрютгенлени, аш-азыкъ хазырлагъанланы медицина китаплары бармыды?

 – Кёбюсюню жокъду. Алай эсе, адам ауруймуду, аурууну бирсилеге жукъдурамыды – анга бир киши да къайгъы этмейди. Аллай адам а кюн сайын бактерияланы жайгъанлай турады. Флюорограмманы болуму бла уа стоматолог окъуна шагъырейленирге тийишлиди.

- Туберкулёз адамгъа, аны къатында башха ауругъан сюелмесе да, жугъаргъа боламыды?

– Жарсыугъа, болады. Сёз ючюн, библиотекагъа окъургъа келген ары дери саузуз къолунда тутхан китапны ачды эсе, ол тамамды. Аны бетлеринде бактерияла айла бла жашап турадыла. Туберкулёзу болгъан инсан жашагъан жерде уа ауруу айный, жайыла барады.

– Республикада ауругъан адамла кеслерин тийишлисича жюрютемидиле?

– Угъай, бек жууапсыздыла. Жётел этген, бурун сууу чыкъгъан, температурасы  кётюрюлген саусуз кесине юйюнде багъаргъа излейди. Врачланы уа халы бек къыйын болуп башласа чакъырады.

Ал жыллада адамланы ишлеген, жашагъан жерлерине барып, тинтиуле этиучю, профилактиканы бардырыучу эдик. Бусагъатда аллай амал жокъду. Къайсы ауруу да кюч алгъынчы ачыкъ этилсе, аны кетерирге тынч болады. Туберкулёзну юсюнден айтханда уа, республикада хал аламатды дерча тюйюлдю. Бу ауруу бизде 1980-1990 жылладан сора эпидемия халда  жайылып башлагъанды. Бюгюнлюкде инфекция бегирек да 3-6-жыллыкълагъа жабышады. Аладан 2-5 проценти уа (иммунитетлери къарыусуз болгъанла) ауруугъа хорлатадыла.

Чехословакияда бир сабийни туберкулёзу болгъаны ачыкъланнганда, ол жашагъан кварталны саулай жапхан эдиле. Къоншулары уа бары да флюорографияны ётгендиле. Аны себепли адамла эм саулай къырал да саулукъгъа эс бурургъа керекдиле.

Бюгюнлюкде республикада къагъанакълагъа вакцинация этиледи, диагностиканы бардырыргъа болушхан препаратла да хайырланадыла. Андан тышында, сабийлеге томография да этиледи. Туберкулёздан бакъгъан поликлиника томограмманы хакъсыз этерге боллукъду.

Халны иги жанына тюрлендирирге кюрешебиз.  Республиканы Саулукъ сакълау министерствосу да къолундан келгенича болушады.

 – Туберкулёзден къалай сакъланыргъа боллукъду?

- Адам заманында тинтиулени ётсе, кесине къаратса, игиди. Адамланы асламысы алада инфекция болгъанын билмейдиле. Алай ауругъанларын сезип, жамауатха хата келтирирбиз деп ангыламагъанла да бардыла арабызда. Инсан саулугъуна тийишли эс бурмаса, врачла да уллу жетишимле болдурмазлыкълары баямды.