Сокъур чегини къалай сакъларгъа керекди

Къуртха ушагъан чеги къыйыр-аппендикс деген сёзню латин тилден кёчюргенде магъанасы аллайды. Жыйырманчы ёмюрню алимлери бу чегичикни магъанасын тас этген, айныууну ахырына жеталмай къалгъан керексиз органнга санап къойгъан эдиле. Болсада ала ашыкъгъан этгендиле. Сокъур чегини сакълау бла байламлы къаллай амалла болгъанларыны юсюнден  Интернетде тапхан билдириуню басмалайбыз.

XIX эм XX ёмюрледе илму оюм этиуню жюрюшю асыры терк болгъаны себепли ол заманланы алимлери асыры уллу кёллюле, гынттылыла болуп къалгъан эдиле. Адамны чархында ала нек керек болгъанларын кеслери     иги  билалмай къалгъан затланы барысына да алимле, керексиз затла деп къойгъандыла. Аланы санына сагъакъ безле, адамны кёкюрегини ичинде орналгъан зоб без, адамны мыйысыны баш жанында кёбюп тургъан без, тобукъда тёгерек сингир «табакъчыкъ» эм алагъа ушагъан башха затчыкъла киредиле.

Аланы къадарлары сокъур чегиге да жетгенди. Жыйырманчы ёмюрню башында Илья Мечниковну адамны чегилеринде чириу-къайнау жаны бла ишлени юслеринден жангычылыкъ оюмлары айтылгъанларындан сора бирсиле да бек къужур оюмларын билдире тебиреген эдиле. Аланы        оюмларына кёре, адамны чархында базыкъ чегини да кереги жокъду. Алай бла илмугъа бек берилген эм ийнаннган бир мингден артыкъ адамны базыкъ чегилерин хирургла  кесип алып  атхан эдиле.

Болсада артдан-артха илму ол керексизге дегенча саналгъан затланы акъырын-акъырын реабилитация этгенди. Сокъур чегиге да кезиу жетгенди. Дюкну университетинде (Америкада) медицина араны алимлери быллай шартха толу ийнаннгандыла: аппендикс адамны чархында уллу магъаналы борчну толтурады - чегиледе жашагъан бек хайырлы бактерияла жыйылып тургъан орунча ишлейди, алай бла уа адамны чархында иммунитетни кючлейди.

Андан сора да, биологла айтханларыча, аппендикс «жаратылгъанлы» эм айнып келгенли бек азындан 80 миллион жыл болады. Бу иш да сокъур чеги керексиз зат болмагъанына шагъатлыкъ этеди.

Бизни чегилерибизде жашагъан хайырлы бактерияла, ашны эритирге болушлукъ этгенден тышында да, иммунитетни да игилендиредиле. Ол бактерияла хаталы микробланы жаратылыуларына къажау кюрешген антителоланы-иммуноглобулинлени эм муцинни чыгъарадыла. Алай хайырлы бактерияла бир-бирледе инфекцияны (жугъууну) хорлаялмай да къаладыла, аллай кезиуледе адамгъа ётген ауруу тиеди. Ол а адамны чархыны кеси-кесин къоруулау амалыды-аурууну чыгъаргъан бактерияла чегиледен жууулуп кетедиле. Болсада заранлы бактерияла адамны чархындан саулайда кетип къалмайдыла.

Быллай ишге да эс бурургъа керекбиз: ала бла бирге адамны чархындан хайырлы микробла да кетедиле. Алай быланы бир кесеклери аппендиксни ичинде сакъланадыла. Ары кирген тешикчик бек тарды - 12 миллиметрден уллу тюйюлдю. Ол себепден а хаталы микроблагъа ары тюшерге бек къыйынды. Адамны ётюую бошалгъандан сора, хайырлы микробла, аппендиксден чыгъып, чегиледе айнып, кёп санда жайыладыла.

Халкъны 0,5 проценти тенгли биринде хаталы микробла аппендиксни ичине къалай кираладыла, адамлада аппендицит ауруу нек чыгъады? Бу соруулагъа алимле алыкъа тюз жууап табалмагъандыла.

Болсада ол ауруудан асламысында сабийле ауругъанлары (50 жылдан аслам жашагъан адамланы араларында аппендицит ауруулары болгъанла бек аз тюбейдиле) бир -бир алимлени быллай оюмгъа келтиреди: хаталы микробланы адамгъа чабыуул этдиргенни сылтауу адамланы терк къымылдаулары, тири жашау этиулери болурламы?

Спортчулада аппендицит ауруулары болгъанланы санау бла байламлы тинтиу ишлени бардырып, алай бла ачыкъланнган шартланы халкъны башха къауумларындагъыла бла тенглешдирирге керек болурму? Биз быллай предложенияны шёндю сокъур чегини жашырынлыкъларын ачыкъларгъа сейирлери болгъан алимлеге беребиз.