Маданият байламлыкъланы кючлеген жолоучулукъ

Аллы 25 августда чыкъгъанды

Салыннган оюнлагъа - бир-эки сёз

Алтынчы Халкъла аралы «Минг солууда - бир ауаз» деген фестивальда тюрлю-тюрлю спектакльлеге къаралгъанды. Сахнагъа биринчи Трабзонну труппасы чыкъгъанды. Андан сора фахмуларын ол жерли театрны актёрлары кёргюзтгендиле, аланы ызындан а Косоводан келгенле «Отуз тогъуз тапка» деген комедияны салгъандыла. Андан сора да, фестивальгъа Къазахстандан, Азербайджандан,Иракдан, Кипрден, Болгариядан, Косоводан, Македониядан, Дагъыстандан келген артистле кёргюзтгендиле фахмуларын. Анкара шахарны труппалары да тюрлю-тюрлю жанрда ойнагъандыла. Сагъынылгъан оюнланы юсюнден оюмун Малкъар театрны таматасы, КъМР-ни сыйлы артисти Жангоразланы Мажит айтады: - Малкъар театр Россей Федерацияда кёп фестивальлагъа къатыша келгенди. Бизде тёре алайды. Ингирде салыннган спектакльге  эрттенликде критикле багъа бичедиле. Бир-бирде ала шуёхлагъа, танышлагъа жакъ басаргъа кюрешип, ары-бери этип, иги салыннган оюнну да даражасын тюшюрюп къояргъа боллукъдула. Насыпха, мында алай тюйюлдю. Кесаматчы не айтыр деп хазна уллу эс бурулмайды. Артистле ишлеген жерлеринден кетмез ючюн, анга буюрулгъан рольну бийик даражада, тынгылы ойнайдыла. Бу жерли актёрлагъа бек уллу кесаматчы къараучуду. Къысхасы, артистле профессионалла болгъанлары мында кёрюнюп турады. Дагъыда бир шарт, адамланы театрны репертуарында салыннган оюнлагъа келиулери кюнден –кюннге аз бола барса, бек биринчи, режиссёр бла контрактны тохтатадыла, артистле уа кеслерине башха театрлада иш излеп башлайдыла. Юч спектакль да бийик даражада салыннганды. Биринчиси - «Аллах айтса мындан да къутулурбуз» деген ат бла музыкалы комедияды. Аны клоун шартла бла ойнагъандыла. Экинчиси-историялы трагедияды, ол бизни орус, совет театр жанрда салыннганды. Ол неди десегиз, чынтты жюреклери бла керти ойнагъанларына ийнанып, аны магъанасы жашауда болгъанча сюжет керти шартлагъа ушайды. Ючюнчюсю, сабийни ич дунисы таза кибик, ма ол халда ойналгъанды. Бу оюнда артистле кёргюзтген юзюкле мен окъугъан заманымда биринчи курсда этюд халда ишлеучюбюзню эсиме тюшюргендиле.

«Отуз тогъуз тапка» дегенлери неди десегиз, аны да ангылатайым. Аллай бир жылны ичинде рольда баш жигитни ойнагъан жаш жашауунда неге тюбегенине къарайбыз. Апполаны Асланны кёчюргенине кёре, баш жигит аллында былай айтып башлайды: «Мен аскерден келдим, нёгерлерим ары-бери кетгендиле, адам бла сёлеширге онгум жокъ… Сора кеси кесине сорады, энди не этейим, къайры барайым деп…». 1939-1940 жыллада Европада тынчлыкъ къуруйду. Ол заманда кёплеге политика ахырда керек тюйюл эди. Мен акъыл этгеннге кёре, жаш адамла тюрлю-тюрлю, эсде къалырча бир затлагъа тюшерге итинедиле. Ма бу жаш да ол «приключениялагъа» тюшюп айланады. Оюн асламысында ол жаш гитче чылмыкъчыкъладан къалай къутулуп айланнганыны юсюнденди. Алайда анга бир сюйген къыз да чыгъады, аны бла заманын къалай ётдюргенин да кёребиз…

Бу спектакльни режиссёр драма халда салса эди, бек эригиулю боллукъ эди. Ол а  комедия амалланы хайырланнганды, аны бла къараучуну эки сагъатны эрикдирмей тутханды. Спектакльде ол заманда бола тургъан ишле адамны жашауунда не магъананы алгъанлары эм къыйынлыкъдан къутулургъа не этгенлери ачыкъланады. Оюнда декорациягъа артыкъ уллу эс бурулмайды. Режиссёр, ол жаш адамны башында фантазияларын, сагъышларын гитче затчыкъла бла уста ачыкълайды. Сёз ючюн, телефонну орунуна къолу бла уста ойнайды, эшик болмагъан жерде аны бир коробкачыкъ бла кёргюзтедиле, жабыу бла тенгизни толкъунларын этедиле. Айтханымча, косовочула бизни биринчи, экинчи курсда окъугъан заманларыбызгъа артха чакъыргъандыла. Фестивальда биринчи ойнагъанла - трабзончула, революция заманны кёргюзтедиле. Дуния къара-къатыш болгъан кезиу. Эки къарындаш, революция этип, ингилизлилени ол жерледен къыстаргъа керек эдиле... Европаны эм Коньяны театрлары да, ол заманда жашаугъа кюлген этгенча, къоркъмагъанлай, адамны сейири оюн бошалгъынчы таркъаймазча аллай ишлени салгъандыла.

Спектакльлени ойнап, кюлюп, чам халда кёргюзтюлгенлери уа сагъынылгъан театрланы чыгъармачылыкъ жаны бла алгъа баргъанлары кёрюнюп турады. Былагъа къарап, бизге кёп затладан юлгю алырчады деп алай айтыргъа сюеме.

- Фестивальны юсюнден не айтыргъа сюесе?

- Шахарны театр жаны бла уллу тарыхы болмагъанлыкъгъа, бу культура байрам бек къуралыулу ётгенди. Сёз ючюн, Россейни, Къабарты-Малкъарны театрларыны уллу бай тарыхлары барды. Ырысхы базалары да мындан бийикди. Коньяны театрына уа он жылдан кёп болмайды. Алай болгъанлыкъгъа, кеслерин къалай бийикде тутадыла. Бюгюнлюкдеги жашау тюрклю актёрланы къаты ишлетеди, ансыз ала усталыкъларын тас этерикдиле. Бир кесекден  бизде да тюрлениуле боллукъ сунама.

- Фестивальда  жаратмагъан затынг а болдуму?                                                

- Айтханымча, мында бизде бардырылучу «тёгерек столлагъа» артыкъ уллу эс бурмайдыла. Болсада  артист жюреги бла жашайды, актёрларыбыз бери келип, мында оюнлагъа къарагъанларына бек къууанама.

- Сени оюмунга кёре, «чонайны» жанры бу жерли къараучулагъа жууукъмуду?

-Трабзонну театры салгъан спектакльдеча, бизде да эксцентрика, клоунада жанрла бардыла. Ала аны къалай бере, сахнада тюрлю-тюрлю амалланы хайырлана билгенлери, ма олду усталыкъ.