Бахсан

Бахсан тау жамауат  Бахсан сууну жагъасында орналгъанды, аны  къыбыладан къоншусу Сванетияды, шималдан – Къабарты, кюнбатышдан -  Чегем, кюнчыгъышдан – Къарачай. 

Бахсан ауузуну бек эрттегили тарыхы барды.   Жазмада аны биринчи айтылгъан шартлары Минги тауну тийресинде аслам эллени бла къалаланы жокъ этип келген Тимур бла байламлыдыла. 

15- 17- чи ёмюрледе Бахсанны ёрге жаныны тирелеринде къарачайлыла жашагъандыла. Артда аланы кёбюсю мындан кёчюп Къобанны баш жанына кетгендиле.  18-чи ёмюрден бери  Бызынгыдан адамла келип, мында къалгъан къарачайлыла бла къатышхандыла.  Артда  мында жашагъанланы саны бирси Тау жамауатладан, Къарачайдан, Сванетиядан эм Къабартыдан кёчгюнчюле бла кёбейгенди.

Бахсан жамауат бу аты бла 1921 жылда Малкъар округга къошулгъанды, 1922 жылда уа,  жыйырма сегиз посёлка болуп, Къабарты-Малкъар Автоном Округга киреди. 1944 жылгъа уа бу  жамауатны мурдорунда къуралгъан Элбрус районда жыйырма эл болгъанды. 2014 жылда уа  аланы саны онбирге жетеди. 

Бахсанда Орусбийлары таубий тукъумгъа саналгъандыла. Ала бызынгычы Сюйюнчладан чыкъгъанладыла.  Аны себепли была  да Барак  ханны туудукъларыдыла. 

Бызынгыны юсюнден басмалагъан материалда айтханыбызча, халкъда жюрюген таурухлагъа кёре, акъылбалыкъ болмагъан Сюйюнчланы Орусбийни жашы Чёпеллеу атасыны  жууукълары бла келишмегенлерини сылтауундан анасыны тукъуму жашагъан Чегем ауузгъа кёчгенди. Жаш ёсгенинден сора ол Бахсан тарына кёчгенди. Аны туудукълары Орусбийлары болгъандыла. Бу ишле 18 -чи ёмюрню экинчи жарымында жерлерин тапхандыла. 

Бу жамауатны эллери Бахсан тарыны чеклеринден чыкъмайдыла. Аланы тизмеси: Абдуллалары, Аман Къабакъ, Бедик, Гягиш, Гижгит, Гирхожан, Губасанты, Джапыртала, Жага, Жанхотеко, Ит Къол, Камук, Къамыш, Къызген, Къызыл кёз, Килды, Къой сюрюлген,  Курму, Кыртык, Кёнделен, Къочхарташ, Лашкута, Мамашлары, Моллалары, Мукулан, Озроклары, Сары  тюз, Согалары, Тегенекли, Терс-Къол, Тызыл, Тырныаууз, Тотур, Орусбийлары (Учкум эл), Чилмас, Шашбауат, Эл журт.

Мындагъы тукъумла: Абдуллалары, Аджилары, Аккайлары, Алийлары, Алчагирлары, Амангуллары, Анахалары, Аппайлары, Апсуалары, Атанлары, Атаккулары, Атмырзалары, Атталары, Афашокъалары, Ахкёбеклары, Ахматлары, Ачабайлары, Багъатырлары, Байдалары, Байзуллалары, Байрамукълары, Байрымкъуллары, Байсолтанлары, Балалары, Бапыналаны, Баразбийлары, Батчалары, Бачилары, Башийлары, Бедерханлары, Беремлары, Беккалары, Биджилары, Бичеккулары, Болатлары, Борчалары, Ботталары, Будайлары, Буталары, Габолары, Газийлары, Гедийлары, Геккилары, Гузойлары, Гюлюйлары, Гуданалары, Диналары, Даванидзе, Дауутишалары, Домбайбутлары, Жазалары, Жанатайлары, Жантуулары, Жантуудулары, Жаппулары, Жарашуулары, Жерештилары, Жашалары, Жеттелары, Жолалары, Журтубайлары, Залийханлары, Искандерлары, Къантемирлары, Къайтукълары, Къартлыкълары, Кекюлары, Кетенчилары, Князлары, Къонакълары, Къудайлары, Къулийлары, Къумукълары, Къочхарлары, Къубанлары, Къурдандары, Кючюклары, Локиялары, Магометханлары, Макытлары, Малкъарлары, Мамсурлары, Маргиянлары, Мелиянлары, Мокъалары, Моллалары, Маниялары, Мирзолары, Мурзабеклары, Непейлары, Ногъалийлары, Озарукълары, Ёлмезлары, Омарлары, Отарлары, Папашевлары, Рахайлары, Сарийлары, Сардиянлары, Саубарлары, Селяйлары, Сейинлары, Согалары, Созайлары, Сотталары, Солтанлары, Таймазлары, Тамалары, Таппасханлары, Татталары, Тебуулары, Тебердилары, Теммолары, Тенгизлары, Тёппелары, Терболатлары, Тиллары, Толгъурлары, Тохтарлары, Трамлары, Ёзденлары, Орусбийлары, Уяналары, Хабичлары, Хаджилары, Хаджимырзалары, Хадушлары, Хажарлары, Хазналары, Хайырлары, Ханизалары, Хапалары, Хотидлары, Хочулары, Холамлийлары, Хусайналары, Цирихлары, Чуашлары, Чеченлары, Черкесслары, Чыпчыкълары, Чомартлары, Чочайлары, Шаулары, Шауарденлары, Шаханлары, Шафиянлары, Шекерлары,Эдоклары, Элеккулары, Элбайлары, Энейлары, Этезлары, Эфендилары, Эхчилары, Юсюплары.

Бахсан ауузну тийрелеринде  буруннгу заманладан къалгъан кёп тарых эм маданият эсгертмеле сакъланнгандыла. Ол санда эски эллени оюлгъанлары, Къырымшаухалланы Къамгъутну  кешенеси.

1896 жылда Орусбийланы (Бахсан) жамауатда  2397 адам жашагъанды, Гирхожанда уа – 318 (Терк рузлама, 1898 ж.).

1910 жылда Терк рузламада   бу жамауат жыйырма эки посёлкадан къуралгъанды деп белгиленеди. Ол элле быладыла: Учкум эл, Курму, Къызген, Губасанты, Джапыр тала, Гягиш, Тегенекли, Къой сюрюлген эл, Ит Къол, Терс Къол, Къамыш, Килды, Чилмас, Къызыл кёз, Мукулан, Тотур, Эл журт, Гирхожан, Камык, Гижгит, Шабауат, Кыртык .

1914 жыл Терк рузлама: Урусбийлары, Курму, Къызген, Губасанты, Джапыр тала, Гягиш, Тегенекли, Къой сюрюлген, Ит Къол, Тонгуз орун, Къамиш, Кылды, Чилмас, Къызыл кёз, Мукулан, Тотур, Эл журт, Гирхожан, Камук, Гижгит, Шашбауат, Кыртык. Битеу да бирге жыйырма эки посёлка.