Туугъан жерлери ючюн жанларын аямагъанла

Жашауда ёмюрде эсден кетмезлик ишле боладыла. Уллу Ата журт уруш бизни хорламыбыз бла бошалгъанлы кёп жыл озгъанды. Хорлам дегенликге, аны багъасы къаллай болгъанды, олду бюгюн бизни сагъышландыргъан, мудахландыргъан да.

 Биз былайда хапарын айтырыкъ жигит юлгюге тутарыкъ жашларыбыздан бириди. Аны юсюнден бир ненча материалны окъуп, ол санда А. Грудицина 1962 жылда, аны уа къазауат жылладан алай кёп озмагъан кезиу болгъаны ючюн энчилеп айтабыз, жазгъан очеркни да хайырланып жарашдыргъанбыз.  Къарагъыз таулу жигитни къысха жашаууна, унутмагъыз, эсде тутугъуз.

1942 жыл. Узакъдан келген топ атылгъан тауушла, кёк кюкюрегенча, болгъанны сенгилдете эшитиледиле. Немислиле, кюреше кетип, Бештауну къолгьа этгенден сора, алларын Узун Къала (Прохладный) таба бурдула.

Тасхачыла Мечукъаланы Мурадиннге, Василий Фалькогьа, Григорий Образковха буйрукъ бериледи: душманланы кьолларында болгъан жерге къутулуп, Нарсана тийреледе кюреш бардыргьан партизан жыйынла бла байламлыкъны тохташдырып, кеслери да билмей тургъанлай душман сыйыргъан Бештауда къалгъан курсантланы чыгъарыргьа.

Тасхачыла Орус Бахсан тийреледе немислиле болгъан чекден ётюп, Сармаковода бир кесек солуп, Къарма Къабакъны ичине кирмегенлей, артла бла бара-барып, Нарсана тийрелеге жетедиле. Мечукъаланы Мурадин нёгерлерин жаланда ол кеси билген салма жолчукъла бла элтип, барлыкъ жерлерине жетдиле.

Уллу жолгъа чыгъа баргъанлай, эки атлыгьа тюбеп къалдыла. Ала да, быланы эслегенлей, ашыкъдыла. Былагьа жууукълашып: «Тр-р-р!»- деп, атларын тохтатдыла.

- Кимлесиз?, - деп сорду атлыладан бири.

- Къачхынла. Къызылладан къачып айланабыз, - деп жууаплады Мечукъа улу.

- Урушдан къачханласыз сора?

- Хау. Сиз а бу жерлилемисиз?

- Хау, мынданбыз. Бир заманлада кулакга чыгъарылгъанладанбыз, халкъны душманларына саналгьанла. Энди бийлигибиз къайтды. 25 жылны ичинде къызылла къаныбызны ичип тургъандыла. Энди ма келдиле азатчыларыбыз... Хайдагъыз, къалыгъыз сора... - Ол сёзлени айтып, атлыла узайдыла.

- Малгъунла, - деп ачыуланды Мечукъа улу.

Экинчи кюнню эрттенлигинде, партизанла бла байламлыкъ жюрютюрюк адамла бла келишип, хар ишлерин да битдирип, тасхачыла мычымагъанлай Бештаугъа тебиредиле. Ала да жолгъа чыгъаргьа, «Эльбрус» къонакъ юйню аллында майданда шахарчыланы «азатланнганларына» аталгьан жыйылыулары боллугъуну хапарын келтирдиле. Артда къайда тюбешириклерин белгилеп, ючюсю да юч башха жол бла ол жыйылыу боллукъ майдан таба кетдиле.

... «Эльбрусну» балконунда «къуллукъчула» сюеледиле. Бургомистрни сёлешегенине жыйылгъанла, баштёбен болуп, тынгылайдыла. Бир заманда майдан къозгъалады. Адамла бирден сагъаядыла. Ёрге къарасала, бийик къонакъ юйню башы бла бир жашчыкъ чабып барады. Ол юйню байракъ тагъылыучу топпанына жууукълашады да, олсагъат алайда къызыл байракъ жел этип башлайды.

Байракъ! Бизни къызыл байрагъыбыз! Жыйылгъан адамла юйню башы бла аны бирси жанына чабып баргъан жашчыкъгьа солууларын алмай къарайдыла. Бир ненча ушкок атылгьан таууш эшитилди. Жашчыкъ энишге сойланып тюшдю...

Бир кюнден сора тасхачыла, курсантланы да алып, Лашкутагъа келдиле. Ол кезиуде Къабарты-Малкъарны партизан жыйынларындан бири анда эди.

Андан сора да, Мечукъа улу тасха ишге кёп кере къатышханды. Анга хар заманда да бек къыйын борчланы буюра эдиле. Ол да аланы бир да айыпсыз тамамлап турду. 19-жыллыкъ тасхачыны немислилеге къаны къайнап эди. Немисли башкесле да аны билип эдиле да, аны тутар ючюн кёп хыйла амалла къурашдырып кюрешедиле. Аланы ол этген хыйла амалларыны бири абындырды жашны...

Бир кере Узан Къала тийреледе орналгъан немис аскерлени техника кючлерини юсюнден хапар билирге керек болады. Биягъы чёп Мечукъа улугъа тюшеди. Барады къарангы кечени шошлугъун бир шыхыртчыкъ бла бузмай. Кече ортасындан аугъанды. Ууакъ шулпу киршилейди. Гедуко элни къыйырында биреуленлеге тюбеп къалады:

- Тохта! Кимди келген? - деп, Мечукъа улуну аллында бир къара кийимли солдат сюелип къалды. Аны къатына олсагъатдан бир ненча къашха солдат да табылды. Мурадин ауазындан танып къоюп, Ваня, деп, солууун алды. Ол а Левченко Иван эди, урушха дери Мурадин бла бирге НКВД-да ишлеген. Бештау къатларында уруш баргъан кезиуледе Левченко аскерлерибиз бла кетип къалады, Мурадин а тасхачылыкъда къалып къалады. Къучакълашадыла татахла. Левченко Мурадинни бирде: «Жашау дегенинг, Ваня, аламат затды, алай Ата журтума керек болуп къалса, мен аны да къурман этерикме», - дегенин эсине тюшюреди. Алайда саламлашадыла да, жашла айрылып кетедиле хар бир жол тутхан жары.

Малка элден узакъ болмай немисли танкланы кёреди. Санайды. Отуз танк. Алайдан артха келе тургъанлай, Мурадин къалауурлагъа тюбеп къалады. Ала аны алайда сакълап тургъанча кёрюннген эди жашха. «Биреу «сатыпмы» къойгъан болур?» деп келди кёлюне. Элтедиле аны немислилени штабларына. Этедиле соруу. Бир да абери айтдыралмайдыла. Болмазлыгъын кёргенден сора, фашистле аны тюйюп, ёре къопмазлыкъ этедиле. Алай болса да, ол ахыр ауалда, ёрге кётюрюлюп, башын да ёхтем тутуп: «Жашасын Ата журтум! Фашистлеге ёлюм!» - деп къычырады. Ол заманда анга жыйырма жыл да толмагъан эди. 

Ма алай жан бергенди бизни жигит уланыбыз Мечукъаланы Мурадин. Архивде ол Грабовецкий элде (бусагъатда Прохладна районну Благовещенское элиди) асыралгъаныны юсюнден айтылады. Алай бюгюн да аны къабыры къалайда болгъаны белгисизди.

1965 жылда 8 майда СССР-ни Баш Советини Президиумуну бегими бла Мечукъаланы Мурадинни Къызыл Жулдузну ордени бла саугъалагъандыла (ёлгенден сора). Огъары Малкъарны орамларындан бирине жигитни аты аталгъанды.