Кюйгенланы Геуюрге

 Жылла да оза, тёлюле да бир бирлерин алыша,  жашаугъа жангы жигитле къошула барадыла, алгъыннгылары уа аз-аздан унутула. Болсада бир бек айырмалылары уа халкъны, тукъумну да эсинде сакъланадыла.

Бу хапарыбызда аллай биреуленни юсюнден айтайыкъ. Ол Малкъар ауузунда Фардык элден Кюйгенланы Байруккуну жашы Геуюргеди. Ол не бла белгили болгъанды, не заманда жашагъанды, не бла эсде къалгъанды? Аны юсюнден билгенибизни, эшитгенибизни айтайыкъ. 

Жаш эсе да, баш эди 

Башында  белгилегенибизча, ол Фардыкда  туугъанды, ёсгенди, юйдегили да болгъанды. Башха эллилерича, мал жайгъанды, мирзеу  ёсдюргенди. Жаш заманындан окъуна жамауат ишге да тири къатышып тебирегенди.
Ол заманда Малкъарда тёре болгъанды. Геуюрге аны ишине къошулгъанды. Кёп жылланы ол аны башчысы болуп тургъан  хапар  жюрюйдю. Алайды да ол  элинде, битеу Малкъар ауузунда да даражасы, сыйы жюрюген эр киши эди. Малкъар тёрени даражасы бийик эди. Оноу излей, анга къоншу миллетледен да келе тургъандыла.

1883 жылда 8 декабрьде Терк областьны Нальчик округуну таматасындан Малкъаргъа къагъыт келеди. Анда былай айтылады: «Огъары Малкъарны старшинасына жамауат жыйып, жол ишлеуню юсюнден сёз башларгъа, эл къаллай бир ишчи, ырысхы бла болушлукъ эталлыгъын билирге. Этилген оноугъа уа келгенлени хар бирине къол салдырыргъа».

Ол заманда элни старшинасы Абайладан эди. Алгъа ол элде намысы, сыйы жюрюген, жашаудан иги ангылаулары болгъан къауум адамны чакъырады. Аланы араларында Геуюрге да болады.

Жол къурулуш

Абай улу ала бла оноулашады, ызы бла жамауатны жыяды. Бираздан быллай жууап къайтарады: «Сизни айтыуугъузгъа кёре, жамауат жыйылыу болгъанды. 474 къол кётюрюрге эркинликлери болгъан юйледен жыйылыугъа 364 адам къатышханды. Оноугъа кёре жолну къурулушун 1884 жылны жаз башында башларгъа боллукъду».

Баям, жол ишле  да ол заманда башланнган болур эдиле. Дагъыда бир архив документни юсюнден айтайыкъ.  Анда уа былай жазылады: «1884 жылда  11 майда, Огъары Малкъардан, Къашхатаудан да адамла къошулуп, жыйылыу болгъанды. Ол заманда Къашхатау Малкъарны оноууна къарагъанды. Аны адамлары жыйылыугъа андан къатышхандыла. Битеу да анда къол кётюрюрге эркинликлери болгъан 600 юйден 450 адам болгъанды».

Жыйылыугъа келгенле жолну къурулушун бардырыргъа, жалгъа кирип ишлерге, подрядчик табаргъа кеслерини араларындан юч ышаннгылы адам айыргъандыла:  Абайланы Асланмырза хажи, Кюйгенланы Геуюрге, Темуккуланы Омар. Аланы жолну къурулушун бардырыргъа подрядчик табып, аны бла келишимле этерге жамауатны атындан эркинликлери болгъанды.

Аллай табылмаса уа, жолну эл кеси кючю бла ишлеригини юсюнден билдиргендиле. Къагъытха Абайланы Гергокъ кеси, къара танымагъан адамла ючюн да, аланы тилеклерине кёре къол салгъанды. Ол кезиуде Малкъар жамауатны старшинасы Шаханланы Шаухал эди.

Къыйынларына тийишли хурмет

Тау элден ёзенлеге, къырал эс буруп, аны болушлугъу бла жол ишлеу биринчи кере бола эди. Ол уллу  борчлу ишни бардырыргъа ышанылгъан битеу Малкъар ауузундан юч адамны санында Кюйгенланы Геуюрге болгъаны, Уллу Малкъарда аны даражасы, сыйы иги жюрюгенин белгилейдиле.

Малкъаргъа жол ишлеуде бу юч адамны къыйыны бек кёпдю. Алгъа ала подрядчы тапхандыла. Ол Муратанов Харламний Панайотович саудюгерчи эди.

Андан сора 25-шер адамдан  22 бригада къурайдыла. Аланы кюн сайын жыйышдырып, ишчи керекле бла жалчытып, урунур жерлерине элтип, ашларына къарагъан да тынч тюйюл эди. Алай бу юч адам, битеу заманларын, кючлерин да жолну къурулушуна бургъандыла. Аланы хайырындан къурулуш ишле чырмаусуз баргъандыла.

Былайда дагъыда бир затха эс бурайыкъ. Ол заманда элде старшина хар жылдан айырыла эди. Жолну къурулушу баргъан кезиуде Айдаболланы Азнор да болады старшина. Аны эм  гитче къарындашы Заурбекни да бу ишде къыйынлары кёпдю.
Жолну къурулушу бошалгъандан сора,  ол ишге уллу къыйын салгъан къауум адамгъа сыйлы саугъала бериледиле. Абайланы Гергокъгъа, Кюйгенланы Геуюрге, Темуккуланы Омаргъа   Сыйлы Станиславны орденини III-чю даражасын бергендиле. Ол  1893 жыл 4  январьда эди.

Жамауаты  бла бирликде

Геуюргени дагъыда эсде къалгъан бир ишин айтайыкъ. Бир жол кюзде, тау жайлыкълада жумушу бла айлана тургъанлай, жаргъам къыйырында, жангыз бир тамырчыгъы бла топуракъгъа илинип, энишге салынып тургъан тау кертмени зыгытын кёреди. Бир-бирле анга агъач кертме деп да айтадыла.

Кюйген улу  аны алып келеди да, бахчасында орнатады. Ол а алай  уллу ариу терек болуп ёседи, тюз да ишленнген гебенча. Кеси уа аллай бир кёп жемиш бере эди. Андан юлюшюн алмагъан элде хазна юй къалгъан болмаз эди. Кертмени  дарманлыгъы да уллуду.

Агъач кертмени къурутуп, андан къууут этип, къарынлары ауругъан сабийлеге берип болгъандыла. Жыйып, дуулагъа неда юй башлагъа къуюп къойсала, къышда адамла бек жаратып ашагъандыла. «Кюйгенланы тереклери», «Геуюргени тау кертме тереги» деп айтылып тургъанды. Ол терек халкъ кёчгюнчюлюкден къайтхандан сора къуругъанды.

Геуюргени юйюрюню юсюнден айтханда, юч жаш бла бир къыз ёсдюргенди.  Окъуф, Ахмат, Къаммо, къызны атын тохташдыралмагъанбыз. Ала да ёсгендиле, уллу болгъандыла. Аталарыны оноулары бла жашладан экиси Окъуф бла Ахмат хаж къылыргъа Мекка, Мединагъа кетедиле.  Окъуф анда ёлгенди, сыйлы къабырлада асыралгъанды.  Ахмат ызына къайтханды. Юйюрю бла  ууахтысы жетгинчи элинде жашап тургъанды.

Геуюрге кеси Черек къозгъалыу башланнгынчы дуниядан кетген хапар барды. Сабийлери юйдегили болуп, юйюрле жайгъан эдиле. Бюгюнлюкде аладан туугъанла, туудукъла республиканы тийресинде жашайдыла. Халкъына жарагъан къарт аппаларын унутмайдыла, дайым эсгергенлей турадыла. Аныча кишиле болургъа итинедиле.

Туудукълары 

Аны туудугъу Муртазланы Ахмат Огъары Малкъардан ариулугъу бла дуниягъа айтылгъан Уштулугъа  дери 25 километр жол ишлетгенди  кеси ахчасына. Андан сора да, биринчи болуп, анда  къонакъ юйню да ол сюегенди.
Аны къарындашы Мухамматны Нальчик тийресинде къурулуш материалла хазырлагъан цехи барды. Кёп адамлагъа ишчи жерле къурагъанды. Кеслерине да иги хакъ тёлейди. Бу эки къарындаш ырысхыларындан къарыусузлагъа юлюш эте турадыла. Аллах алагъа къоратхан ырысхыларына къошуп къайтарсын!

Былайда бир сейир затха да эс бурайыкъ. Уштулуда жолчула ишлей тургъанлай, ишчиледен бири бир ташны уруп сындырады. Аны ичинде уа Аллах деген жазыула чыгъадыла. Ахмат аны Нальчикге келтирип, эфендилеге да кёргюзтгенди. Ала да анга бек сейир этгендиле, сора табылгъан жеринден узакъ кетермегиз дегендиле. Болушханнга Аллах да болушады, дейдиле. Бизни жаратханны Ахматха бир белгиси болур.

Ахшы кишиден ахшы  хапар къалады

Халкъны ахшы адамларындан бири Кюйгенланы Геуюрге кёп жылла мындан алда дуниядан кетген эсе да, аны огъурлу аты, ахшы ишлери, акъыл сёзлери айтыла, тёлюден-тёлюге ёте, айтыла барадыла. Ахшы кишиден ахшы хапар къалады деп да андан айта болурла.

Бу материалны  хазырларгъа болушханлагъа Муртазланы Зоягъа, аны къарындашы Кюйгенланы Борисге,   Абдулну жашына, Кюйгенланы Харунну жашы Борисге жюрек ыразылыгъымы билдиреме. Къарт аппаларыны юслеринден ала кёп хапар айтхандыла. Сау болсунла.

 

Османланы Хыйса.
Поделиться: