Муратым - атам, анам да мени бла ёхтемленирча этиудю

Эфендиланы Василийни къызы Лейля Санкт-Петербургда Киров атлы Аскер-медицина академияны Офтальмологиядан бёлюмюнде ординатураны ётеди. Кёз врачланы хазырлауда бу учреждение Россейде биринчи, битеу дунияда уа экинчи жерни алады. Ары дери жаш специалист Къабарты-Малкъар къырал университетни Медицина факультетин, аны ызындан а Ставрополь шахарда интернатураны жетишимли бошагъанды. Бюгюн ол бизни ушакъ нёгерибизди.

- Лейля, сен, кёплеча, врач болургъа гитчелигингденми сюе эдинг огъесе бу сайлауну артда, абадан заманынгда, ойлапмы этгенсе?

- Гитче заманымдан да врач болургъа сюе эдим десем, баям, ётюрюк айтырыкъма. Медицина бла кёлюм бла кюреширге излегеними бир 15-16 жылымда ангылагъанма. Адамлагъа болушургъа, алагъа игилик келтирирге итине эдим. 

Керексиз усталыкъла жокъдула. Сёз ючюн, алгъа мени тепсеуге сейирим бар эди, фортепьянода ойнаргъа юйреннгенме. Аланы иги жанлары – адамны эстетика жаны бла кёлюн кётюредиле, маданиятын байыкъландырадыла. Устазла, юристле, инженерле – ала хар бири да жамауатха кесича хайыр келтиредиле. Алай врачланы энчи борчлары барды. Хар инсанны да эм уллу байлыгъы – аны саулугъуду. Алай аны кёпле тергемейдиле, сакъламайдыла. Анга уллу кёллюлюк этиу а бютюнда бизни халкъыбызны энчи шартыды десек, жангылмазбыз. Бу затланы эсге ала, докторла адамлагъа саулукъну саугъалайдыла дерге боллукъду. Мени сайлаууму сылтауу да олду.

- Санга ишингде эм магъаналы неди?

- Кёзле кёбюсюнде жыл санлары жетгенледе ауруйдула неда чып тюшгени бла байламлы. Генетика бла келген аурууланы адам кеси тыяллыкъ тюйюлдю. Алай башхаларын заманында багъып тамырлары бла кетерирге онг барды. Ол себепден арсарлы болгъан врачха барыуну болжалгъа салмазгъа, ол айтханны барын да этерге эринмезге керекди.

Мен адамлагъа кёз жарыкъларын къайтарала эсем, ол манга уллу къууанчды. Бизге абаданла, жашла, аскерчиле, пенсиячыла келедиле. Аланы хар бири бла да тил табаргъа, бек алгъа шуёх болургъа керекди. Пациент бла аранг иги болмаса, дарманынг анга хазна болушур. 

- Алай, Лейля, жарсыугъа, больницаладан чыкъгъанланы асламысы врачланы «сууукълукъларына» тарыгъадыла. 

- Бизни илму башчыбыз былай юйретеди: «Пациентлеригизни къыйынлыкъларын жюрегигизге асыры жууукъ алмагъыз. Аллай врач бек алгъа кеси тауусулады. Шуёхлукъну, уллу кёллюлюкню да кеслерини чеклери барды». Хар зат да адам жашауунда не излегенине кёреди. Ол медицинагъа ахча этер ючюн келген эсе да, аны билими бийик эсе, ол саусузлагъа болушаллыкъды. Алай аллайла бохчалары къалын пациентлени излерикдиле. Медицинада кеслерини жашауларыны магъанасын кёргенле уа – айырмайдыла, бу байды да анга багъарыкъма, бу а жарлыды, анда зат тюшерик тюйюлдю деп. Ала кимге да заманларын, билимлерин да аямайдыла. Аллай врачла азыракъ эселе да, бардыла, алагъа ыспас этерчады.

- Сен юч шахарда болгъанса, билим алгъанса. Аланы тенглешдираллыкъмыса?

- Нальчик бла Ставрополь амандыла деп айталлыкъ тюйюлме. Алай Санкт-Петербургда болум аладан башхады. Биринчиден, бизде республикада офтальмологиядан не интернатура, не аспирантура жокъдула. Сора Петербургда, сёзсюз, ол иги тюйюлдю, алай мында кёз патологияланы кёп тюрлюлерин багъаргъа боллукъду, ол а квалификацияны, сынамны да ёсдюреди. Дагъыда мында белгили профессорла, медицина илмуланы докторлары бла бирге ишлейсе, ангыламагъан затынгы тюзюнлей сораса, операциялагъа да къатышаса.

- Ставропольда жылынгы юсюнден толуракъ айтсанг эди.

- Ол кезиуню магъанасы манга бек уллу эди. Нек дегенде бу усталыкъда биринчи атламларымы анда этгенме. Кёзге этилген операцияны биринчи кере Нальчикде кёрген эсем да, ассистировать а анда этгенме. Биринчи пациентими къалай бакъгъаным бюгюн да эсимдеди. Ол заманда Москвадан, Краснодардан, тыш къыраллы алимлени къатышыулары бла бардырылгъан конференциягъа да къатышхан эдим.

- Мен ангылагъандан, окъуу керекле, дарманла бла жалчытыуда биз Петербургдан иги да артха къалабыз. Сени оюмунг къалайды?

- Хау, ол тюздю. Офтальмологияны алсакъ, бу жаны бла бизде специалистле жетишмейдиле. Бютюнда республикада шёндюгюлю оборудованияны болмагъаны ишни андан да къыйын этеди. Аны ючюн бу усталыкъны сайлагъанла, анда юйретгенлеринде тохтап къалмагъанлай, тышына кетип окъусала керекди.

- Къабарты-Малкъарда бюгюнлюкде саулукъ сакълау системаны бийик даражагъа кётюрюуге аслам магъана бериледи. Алай халкъ анга алыкъа ыразы болалмайды. Не зат жете болмаз, къаллай кемчиликле къаладыла?

- Кертиси бла да, бу жаны бла къаты кюрешедиле, жангы оборудование аладыла, алай анда ишлей билген специалистле жетишмейдиле. Бу проблеманы теренинден тинтирге керекди. Бек алгъа преподавательле кеслери, тохтамай, билимлерин ёсдюрюп, жангы затлагъа юйренип турургъа борчлудула. Медицина адамдан ол билимин тохтаусуз ёсдюрюрюн излейди, ол хар кюнден алгъа барады. Аны бла тенг болалмагъаннга анда жер жокъду. Жарсыугъа, бизни преподавательлерибизни, врачларыбызны талайы бу жорукъгъа сыйынмайдыла. 

Былайда дагъыда бир затны айтмай болалмайма – республикада Медицина факультетде улутхачылыкъ бек жайылыпды. Быллай болумлада не ахшы башламчылыкъланы да жоллары кесиледи. Ол себепден адамла медицинагъа ыразы болмагъанлары да сейир тюйюлдю. 

- Улутхачылыкъ, баям, адам улу жаратылгъанлы бери келеди. Андан къутулур амал хазна табылыр, сора жаш адамла тышында жашауну кёргенден сора артха къайтыргъа да ашыкъмаучудула.

- Болсада, къолланы ийип къоймагъанлай, амал этерге тийишлиди. Бек алгъа регионда ишчи жерле къураргъа, тийишлисича хакъ тёлерге керекди. Бюгюнлюкде КъМР-де энди ишлеп башлагъан врачны хакъы кюлкюлюдю. Петербургда жаш специалист биринчи айларындан окъуна 25-30 мингден башлап алады. Анда бла мында тарихлени тенглешдирген къыйынды. Ишчи жерлени юсюнден энчи айтханда, медицинагъа «жангы акъылла» керекдиле, алай алагъа бизде жол жокъду.

Дагъыда, экономикадан тышында, адамланы психологияларын тюрлендирирге керекди. Медфакга кёпле аны даражасы ючюн киредиле. Ол а бек уллу жангылычды. Ала билим алыргъа итинмей эселе да, зачёткалары «бешледен» толупдула. Хау, ала артда медицина учрежденияланы башчылары окъуна боладыла. Болсада, аллайланы саулукъ системагъа иерге жарамайды. Бери кёллери бла, жюреклери тартып келгенлеге себеплик этиу, алагъа онгла бериу дегенча мадарла, кёп да сакълатмай, ахшы жетишимлеге келтирликдиле.

- Лейля, медицинадан башха соруулагъа кёчейик. Сен шёндю эм уллу къыралны эм ариу шахарында, аны маданият арасында тураса. Аны айтхылыкъ архитектурасы, музейлери, суу жагъалары къонакъланы сейирге къалдырадыла. Нальчикден бери келип, бу ариулукъну кёргенде туугъан сезимлеринги юсюнден айтсанг эди.

- Санкт-Петербург бир да болмагъанча ариу шахарды. Аны тамашалыгъы кёз къаматады, жюрегингде къалады. Окъуугъа киргенден сора бек алгъа Екатериновский дворецге баргъан эдим. Аны тарыхы, ол къалай жасалгъанын сёз бла ангылатырча тюйюлдю. Бютюнда сусальный алтындан этилген бальный залгъа неда Янтарный отоугъа кирсенг, быланы барын да адаммы ишлегенди дейсе. Алыкъа окъууумдан заманны бёлюп кёп жерлеге бармагъанма, алай энтта аллай онг чыгъар деп ышанама. 

- Биз бир къыралда жашай эсек да, республикабызда бла мында маданият, адамланы жашау халлары, къылыкълары иги да башхадыла. Къыйынмы эди жангы болумлагъа юйреннген?

- Кертисин айтханда, бюгюн да юйреналмагъанма. Атам бла анам гитчеликден бери юйретип келген затла мындагъы жашаугъа арталлыда келишмейдиле. Сёз ючюн, абадан киргенде, аны бла ёрге къобуп саламлашхан неда транспортда таматагъа жер берген адет жокъду. Къызы, жашы, уллусу, гитчеси да бир бири бла сёлешгенде тынч-ырахат аман айта барадыла. Быллай къылыкъланы алыргъа жарамайды. Алай мында битеу адамла бирча адепсизледиле дерге жарамаз. Аланы араларында чынтты интеллигентле, ишлеринде профессионалла болургъа итиннгенле, кёп окъугъанла, кеслери билгенни башхагъа да юйретгенле кёпдюле. Бу жаны бла биз аладан юлгю алыргъа боллукъбуз. Сора мен кесими жюрютгеним бла коллективибизни акъырын-акъырын бизни адетлеге юйрете турама. Ала мени тюз ангылагъанлары, биздеча саламлаша башлагъанлары, таматагъа намыс этгенлери хычыуун кёрюнеди.  

- Окъууунгу бошагъандан сора артха къайтыр умутунг а бармыды?

- Хау. Къабарты-Малкъарда мени атам, анам, жууукъларым, тенглерим. Усталыкъ, иш жаны бла манга Санкт-Петербургда онгла кёпдюле, алай кесими республикадан башха жерде «кёрмейме». 

Атам  Эфендиланы Василий бла анам  Гузойланы Муталифни къызы Зулиха эки жаш бла бир къызны ёсдюргендиле. Тамата къарындашларым – Валерий бла Тахир - жашаудан жашлай кетгендиле. Атамы бла анамы менден сора сау къалгъан сабийлери жокъду. Мен да жашаууму магъанасын аланы къууандырыуда кёреме, муратым да ала мени бла ёхтемленирча адам болургъады.