Тау бийикликлени поэзиясы

Ахыры. Аллы 31 июльда чыкъгъанды.

 Сау онюч жылны ёз жерлеринден айырылгъан поэтле, артда аны кюнюнде жылыннганла, жарыгъын кёргенле, сууларын татханла бийик тауларыны сыфатларын халкъларыны сыфаты бла байлап кёп назму тизгиннге такъгъандыла, аланы араларында Къайсын, Керим, Танзиля, бирси сёз устала да. Хау, Къайсыннга, башхалагъа да асыры  кёп къайтаса ол темагъа деп тырман этгенле да болгъандыла, алай жюрек учунууну, илхамны тыярыкъ кюч бармыды, бу хаух дунияда уа бютюнда. Танзиля да ол  даулагъа кесича тиширыу ауазы бла, алай шатык, шарт жууап бергенди: «Да мен а Къайсынны сюеме бютюн/Тауларымы алай сюйгени ючюн/Мени кёзлерим бла кёргени ючюн /Менде жюрек бла ангылагъаны ючюн/.

Юбилейи интервьюларындан биринде поэт кеси былай айтханды: «Бизни халкъ не заманда да тауланы, ташланы юсюнде жашау турмуш этгенди: намазлыкъ да – таш, жашау жолубуз да – таш, ташдан ишленнгенди юйюбюз, халкъ да ташча къаты болгъанды.  Аны  «Таш» деген назмусунда да  ол оюм толу ачыкъланады. Таш жеринден юзюлгенине чыдаялмай, тюшгенинде ачыгъанындан чачылып къалады. Адам да Ата журтундан юзюлсе, алай болмаймыды да?! Ол хыйсапдан  къайтхандыла «алтын тёлюню» поэтлери ол темагъа алай терк, жюреклерин ачытхан жарала тартылмагъанлай, жабылмагъанлай,  унутулмагъанлай, тынчлыкъсыз болуп.

Адабият дунияда Ата журтну, тыпыр ташны темасын кётюрмеген поэт табыллыкъ да болмаз. Миллет поэзиябыз бла байламлы ол жаны бла  сагъышлансанг, эсинге Танзиляны «Адамны журтуна, журтну адамгъа термилиую» поэмасы келмей къалмайды. Туугъан жерден, къарлы акъ тауларыбыздан айырылыу, ансыз жашау аны жигитине жюрек ауруу тапдырып, къадарын къара булутлагъа батдырып, ашагъан гыржынын татыусуз этеди, кёз ачдырмагъан къарангылыкъгъа чёргейди, «тыш жерни чууакъ  кёгю уа анга туманлы кёрюнеди». Ол кезиуде эшитилген аны жюрек таралыулары уа сау халкъны, миллетни тилегича эшитиледиле.

Былайда дагъыда аны «Урушха къажау поэмасын» къалай сагъынмагъанлай къойгъун. Бюгюнлюкде дуния, адам улу къаугъаланы, урушланы ауларына тюшюп тургъан заманларында да аны бу поэмасы бютюн магъаналы кёрюнеди. Анда суратланнган жашау, Аслижанны, Саматны ачы къадарлары – сюжетни барысын да бирлешдирген а урушну къужур бети. Автор билгенича, къарыуундан келгенча, поэтика сёзю бла анга къажау турады. Къазауатны оту жаннган жерде насып, къууанч къуруйду, олду поэтни жарсытхан, мудахландыргъан да:  Ненча жюрекге бичакъ/Ачы жара салгъанды!/ Ненча элчим кебинсиз/Жерге батып къалгъанды!/ - дейди ол…

Ол кюнлени къайтыргъа боллукълары бек къоркъутханды авторну, ол битеу жюреги бла, къаламыны жютюлюгю бла анга къажау тургъанды. Биз а ийнанабыз бюгюн да энтта да тюзлюкню хорларыгъына, аны жол табарыгъына да. Сёзсюз, поэма окъуучуну къайсы болумлада да  хорлатмазгъа, къара кючлеге бойсунмазгъа юйретеди эм бюгюнлюкде уллу магъананы тутхан насийхатлыкъны этеди.

Ма алай бла Танзиля не заманлада да бизге керти сёз нёгер болуп, тюз жолланы сайларгъа, аладан таймазгъа юйретеди, терсликден тыяргъа кюрешип,  тюз адамланы кючлерине ийнандырады. Адабият кесаматчы Дмитрий Быков орус поэтесса А.Ахматованы юсюнден айтхан заманында ол насыпсызлагъа, тюнгюлгенлеге аламат ушакъ нёгер болгъанды, жапсарыргъа кюрешген угъай,  тин бийикликни кёргюзтген, аны юлгюсюн туура этген, деп жазгъанды. Ол сёзлени биз да кесибизни малкъар шайырыбыз Танзиляны юсюнден базынып, толу эркинлик бла айталлыкъбыз. Ол къыйынлыкъда кеси бюгюлмегенлей, «жер сюргенди, тылы ийлегенди, жаланнгач кюнлеринде онглудан ариу биширилген гюттюню алыргъа унамагъанды, он бармагъына берчле тюшюп, керек болса зат, тау башладан кирсизлик, жерден тёзюмлюк» тилегенди, къатындагъыланы да къайсы болумла да ачыкъ кирсиз жюрек бла жашарча кёллендире билгенди.

Поэтни  баш борчун, аны сёзюню магъаналыгъын Танзиля эртте ангылагъанладанды. Аны себепли  не къыйын кезиуледе да ол, миллетини ёхтем къызы, халкъы бла бирге болгъанды, аны бла бирге жарсыгъанды, мудахланнганды, къууаннганды, сёзю бла кёл этдире, алгъа барыргъа таукеллендиргенди.

 Асламланы тизгинлери бири бирине ушатылып жазылгъан кезиуледе да, окъуучу  Зумакъулланы Танзиляны  макъамлы сёзлерин биринчи ноталарындан окъуна шатык ангылап, танып къойгъанды. Аны аламат назмулары, дастанлары къайсы заманлада да малкъарлылагъа жол кёргюзтген чыракъла, таянчакълыкъ этген инбашла болгъандыла. «Таулула», «Туугъан жерим»,  «Ата журтум», «Назмучуну жыры», «Анама», «Жюрекден кечгинлик тилеу» дегенча назмула, «Урушха къажау поэма», «Адамны журтуна, журтну адамгъа термилиую», «Кязимни къайтыуу», «Ханийни тюшю» эм башха поэмалары жашауну, къадарны, ёмюрлюк къыйматланы, халкъны, жамауатны юсюнден айтылгъан терен магъаналы толу хапарладыла.