Тау бийикликлени поэзиясы

КъМР-ни, КъЧР-ни да халкъ поэти, РФ-ни М. Горький атлы Къырал саугъасыны, Чуваш Республиканы Эмине атлы миллет саугъасыны лауреаты, Халкъла шуёхлукъларыны эм Сыйлылыкъны орденни иеси Зумакъулланы Мустафаны къызы Танзиля бу кюнледе кесини туугъан кюнюн белгилегенди.

Танзиляны чыгъармачылыкъгъа итиниулюгю сабийлигинден башланнганды. Узакъ Гирхожанда биринчи сабий кёлю бла айтылгъан тизгинле, артда Къыргъызда  «Бизни сёзюбюз» эм «Бирге жырлайыкъ» жыйымдыкълада басмаланнган назмула биринчи атламла болгъандыла. «Къаяда гюлле» деп атагъанды ол 1959 жылда дуния жарыгъын кёрген кесини биринчи къарылгъач китабына уа.

Алай бла башланнганды шайырны къыйыры-чеги болмагъан чыгъармачылыгъы. Отуздан артыкъ аламат, бирсилеге ахырда ушамагъан, энчи назму жыйымдыкъланы автору, аны сёзюню кючю бюгюнлюкде да адабиятыбызда жол кёргюзтген жарыкъ жулдузча жанады.

Шайырны башха-башха жыллада чыкъгъан китапларыны хар бири да халкъыбызгъа хан саугъала болгъанларына уа не сёз. «Тауланы жыры», «Чирахтан», «Сокровенность: стихи и поэма», «Кёз жарыкъ»,  «Жазыусуз жазмала», «Ата юйюм: назмула бла поэмала», Сайламла китапларында эм башхаларында басмаланнган чыгъармалары битеудуния поэзия темалагъа кёре кеслерича энчи белгиленип жазылгъандыла. Туугъан жер, халкъ, жашау айланчла, ажымлы къадарла, кертилик, кертичилик, сюймеклик – была бары да жазыучуну къаламындан кюч алып, окъуучуну базманына салыннгандыла.

Сёзсюз, бюгюннгю малкъар поэзияны аллай бийикликлеге жетгенинде да бизни Танзиляны къыйыны айтып-айтмазча уллуду. Аны чыгъармачылыгъы –кюнню, желлени, жулдузланы, сууну, отну, тауланы дуниясыды. Бу ариулукъда заман тохтап къалгъанча кёрюнмеймиди?! Заман а  – ол абстракциялы болумду. Танзиляны поэзиясында уа биз заманны барыуун эслемейбиз, ол керти да абстракциялы болумгъа айланады, биз анда жашауну солууун сезип, аны терен толкъунларына бёленип, толусунлай ол дуниягъа тюшюп къалгъанча болабыз.

Жашау кертиликни кёргюзтюп, адамланы жюреклерине асыу болгъан поэтле уа кёпмюдюле бу дунияда? Бу соруу эсиме терк-терк тюшюучюдю. Ол кезиуледе жангыдан къайтып Танзиляны назмулары келедиле эсиме. «Аны сёзю адамлагъа асыугъа берилгенди», - деген эди бир жол къарачай-малкъар поэт Додуланы Аскер. Аны керти да алай болгъанына, шайырны ниет байлыгъына, тазалыкъгъа итиндириу сёз кючюне хар окъугъаныг сайын сейирсинмегенлей къалмайса:

Жараларым да къыйнап.

Инжилсем да чабалмай,

Жашаугъа ачыуланмам.

Не тик болса да жолум,

Кирсиз болсун ансы

Ниетим,эки къолум,

Хау, жыйырманчы ёмюр адам улуну жашауунда кёп кёз къарамланы тюрлендиргенди. Алай адам кеси сайлау этерге эркин болгъанды къайсы заманлада да адамлыкъны жолларын неда башха ызланы. Аланы къайсы бирине сюеллиги аны, жаланда аны сайлауу болгъанды. Таулу поэт Зумакъулланы Танзиля ол сайлауда ишексизди, бийик инсанлыкъны юлгюсюдю. Аны ол жаны бла тохташыулугъу уа тау Гирхожанда анасыны атасы Юсюпланы Шамшюдюнню бла уллу анасы Шахийни юйюрюнде тамырланып кюч алгъанды.

Кесини заманында Къулий улу Къайсын кёре билмеген инсан поэт болмайды, дегенди. Гирхожанны бийлеген тау тёппелени кёрген, аппасыны эрттегили жырларына, ыннасыны жомакъларына тынгылагъан Танзиля да, аланы акълыкъларындан, тазалыкъларындан юлгю алмай къоярыкъ болурму эди. Ол юлгюледен къуралгъанмыдыла да аны биринчи назму тизгинлери, биз огъарыда сагъыннган «Къаяда гюлле» деген жыйымдыкъгъа кирген биринчи чыгъармалары да.

Тау тёппелени, туугъан ташны сыфатлары уа анга тюзлюкню, кертиликни, сюймекликни белгилеридиле ёмюрлеге. Ол кесича энчи ангылайды туугъан жерини жарыкълыгъын, жылыулугъун, ариулугъун. Гирхожан, Ышканты –  поэт аланы бир заманда унутмайды, ала  аны ниет сайлауларыны базманлары болгъандыла жарсыу, къууанч кюнлеринде да.

Гитчелй окъуна Ата журтундан  айырылгъан  поэт тауланы бийикликлерини, тикликлерини, ёреликлерини юсюнден былай сейирлик, былай шатык жазмай къоярыкъмы эди, аладан тансыгъын алыр ючюн.  Таула шайыргъа къатылыкъны, тёзюмлюлюкню, тазалыкъны белгилери болгъандыла, поэзиясында да ол алагъа аны ючюн терк-терк къайтады.

Баргъаны боллукъду