Адам кеси къадарына иемиди?

…Жайны бир чууакъ кюнюнде институтну къатында бир омакъ машина тохтады.   Андан ариу кийиннген, омакъ жаш тюшюп, институтну мекямына ашыгъышлы атлады. Аны кёрген вахтёр тиширыу анга ышаргъанын, къууаннганын да букъдуралмай саламлашды. Залим а, алай эди мени жигитими аты, бу институтну кёрюп окъуна болмай эди, амалсыздан жюрюрге кюрешгенликге.

Ол  кёп болмай  Москвада, не айтдыраса, белгили институтладан бирини студенти эди. Алай ахчасы кёп жаш окъургъа сюймей башлайды. Аман окъугъан угъай, ары жюрюмей окъуна тохтайды. Баям, аны ангылаууна кёре, ол ахчагъа нени да сатып алаллыкъ эди. Къайда къалай болса да, ара шахарлада ахча бла окъугъан деген зат алыкъа кенг жайылмагъанды. Аны себепли ол къысха заманны ичинде къысталып, юйюне къайтханды.

Кеси шахарында уа энди Залим окъуп, агроном болургъа сюеди. Аны атасы Хасан а юй бийчеси Мариямгъа: «Ма, энди къара, жанынгдан сюйген жашынг, жер къазарыкъды, белине дери балчыкъгъа батып, сен а анга аллай къадарнымы излей эдинг? Ыразы бол, алай ол анда да кечиналлыкъ тюйюлдю, ма кёрюрсе!»-деп ачыуланып болгъанды.

Жарлы Мариям а не этсин, къайсы ана сюймейди сабийи насыплы болурун. Дагъыда эрине: «Сен керексизине тырман этип тураса, аллай бир аманнга да бош санайса жашынгы, окъуп, диплом кибигин къолуна бир алсын да, мени къарындашым сау къадарда Залимим ишсиз къалмаз. Кесинг бек уста билесе, шёндюгю дунияда ишге кирир ючюн, къаллай бир улутха берирге тюшгенин, аны себепли, кесинг да жарсып, мени да тынгысыз этип турма да, иги къадарына ийнанайыкъ», - деп къойгъанды.

Залим, аудиторияда олтуруп, биргесине окъугъан жашла бла къызла семинаргъа къалай хазырланнганларыны, къайсы литератураны  хайырланнганларыны да юсюнден тири ушакъ бардыргъанларына тынгылайды. Лекция башланырны аллында, эшик ачылып, кабинетге бир къыз кирди. Арлакъ-берлакъ да атлап, тёгерекге - башха да къарап, келип аны  къатында тохтап: «Былайда адам олтурмагъанча ангылагъанма!» - деп кёзюне соруулу къарады. Залим да, къызны сыфатына башдан аягъына дери къарап: «Былайда адам олтурмай эсе, ол мен киши олтурурун сюймегенимденди!»-деп, хыны жууаплады.

Ол къыз да кёп сагъышланмай: «Юйюнгде, диванда олтургъанынгда этерсе аллай оноуланы, бу уа жамауат жерди, эшитдингми, ахшы жаш!» - дегенни айтып, сумкасын да столгъа салып,  алайгъа чёкдю.

Башха студентле уа, бирден кюлюп,   бек иги керегин берди деп шыбырдашхандыла. Лекция башланнганлай, кабинетге группаны куратору кирди да, биз эсибизни буруп тынгыларыбызны тиледи. Ол къызны кёргюзтюп: «Бу энди сизни бла окъурукъду, аты Фатиматды. Ол бизни факультетге агроном болургъа сюйюп кёчгенди»,-деди.

Ал заманда Залим ол къызны бар эсе, жокъ эсе да эслемей эди. Ол да сейир тюйюлдю, Фатимат, жашны бирси тенг къызларыча, омакъ машинада айланмайды, модагъа кёре кийинмейди, алтынлагъа бла бриллиантлагъа сырылып тюйюлдю.

Тюздю, узун тёбен жан кийип, бийик табансыз чурукъланы иелери шёндюгю жашны эсин кеслерине кёпге бураллыкъ, аланы кёзлерин къууандыраллыкъ да тюйюлдюле.Алай Фатиматны аллай сагъышла къулагъына да кирмей эдиле. Анга жашауда бек кереклиси адамлыкъ, иш кёллюлюк, тирилик, чынтты шуёхлукъ, тенглик дегенча ышанладыла. Ол элинден Нальчикге да окъуп билим алыр ючюн келгенди. Адамланы сыфатлары башхача, къылыкълары да башхады.Жашаулары да алай. Фатимат гитчелигинден окъуна бахча ишни бек сюйгенди.  Эрттенликде эртте туруп, малланы къыстап, тёшге чыкъса, дунияда андан насыплы болмагъанча кёрюне эди анга. Эрттенлик чыкъ къызны жалан аякъларына шош желчикча, хычыуун тие, къууандыра, жырлата да тура эди.

«Къуш уясында не кёрсе да, учханында аны этеди», -деген эрттегилилени бир керти сёзлери барды. Къыз саулай да акъылын окъуууна берип, къадалып кюрешгенин институтну устазлары да эслейдиле. Аны билими аламат болгъаны бла ёхтемленнген окъуна этедиле. Тенглерини арасында аны намысы да кётюрюле башлагъанды. Аны эски пальточугъун киши да кёрмегенча, къаллай соруулары бла да Фатиматха келедиле. Залим да алгъын бийикден къарагъанлыкъгъа,  энди къызгъа эс бура башлагъанды. Аны къылыгъында ким да бюсюрерча бир сюйдюмлюлюк бар эди. Аз - аздан аланы араларында чюйрелик уллу сюймекликге кёчгенди. Аны да алай терк, тынч ангылап къоймагъандыла. Жууукълукъ, тенглик, шуёхлукъ да къыйынлыкъда ачыкъланады, дейдиле.

Бир жол Залим, нёгер жашлары бла ресторанда заманын зауукълу ётдюрюп, юйге тебирейди. Ол кеси аллай бир да ичип болмаз эди рульда барлыгъы себепли, алай тенглери уа аягъы юслеринде окъуна сюелалмай эдиле.

Жолда бара тургъанлай, къатында олтургъан тенги, къучакълайма деп, кесин жашха атып, рульдан сермеди. Ол андан ычхыннгынчы, машина  аллында келе тургъан жюк ташыучу уллу улоугъа баргъанын эслеп, сермеп рульдан тутду, алай болалмады,  къагъышдыла.

Жашла, больницагъа тюшюп, кёп заманны бакъдырдыла. Залим барысындан да бегирек ачыгъаны себепли, жеринден турмай, юч ай жатхан эди. Ол кезиуде уа Фатимат аны къатындан кетмей, кёп заманны тургъанды. Игирек болгъанындан сора уа экзаменлеге да хазырланып башлады. Жашны жууукълары алгъа къууанып, бек уллу ыспас этип тургъан эдиле. Артда уа, нек эсе да, ол къыз аланы къозутуп окъуна башлады. Фатимат, сау кечени Залимни къатында туруп, эрттен бла  общежитге барып, эки сагъатчыкъ жукълап, лекциялагъа алай жетип болгъанды. Тюшден ингирге уа - биягъы больницада. Ол бир къауум жылны бошуна жюрюп, Залимни биягъы дипломсуз къысталырын сюймей, аны экзаменлеге хазырлап кюреше эди.

Жаш да энди игирек болады. Бир кюн анга атасы Хасан бла анасы Мариям келип: «Энди бери Фатимат келип турмасын, жууукъладан уялабыз, анга сенден не керекди? Не ахчасы, не мюлкю болмагъан сейир зат» - деп сёзню къысха салдыла. «Да сиз экигиз да къартсыз, манга элден жюрюп къараяллыкъ тюйюл эдигиз. Фатимат бери келип манга къарагъаныны не осаллыгъы барды, мен ангыламайма?», - деди. «Ол сени юй бийченг тюйюлдю, не иши барды аны, санга къараялабызмы биз огъесе жетишалмайбызмы?» - деп ачыуланды Хасан. Жаш сейирге къалды: «Атам, мен Фатиматны хайырындан сау бола турама. Ол бир намыссыз иш этмегенди. Манга болушханы ючюн а бек ыразыма», - деди. Ма жаланда ол заманда жаш, жашауун жангыз да ол къыз бла байламлы этерге сюйгенин ангылап,  больницадан чыгъарын энди ашыгъып сакълады. Нек дегенде жангыз олду керти тенг. Къайдадыла ол алгъын Залим ёрге, энишге, ресторанлагъа бла кафелеге элтген къызла? Аладан бири да: «Саумуса?»-деп иш жокъламагъанды.

Бир кюн  аны абадан атасы бла анасы, институтха келип, Фатиматха тюбедиле. «Бизни жашауубуз мудах ётгенди, алай, билмей тургъанлай, жаш туугъан эди…Сен бек иги къызса, не айтдыраса, алай бизни жашыбызгъа уа тийишли тюйюлсе. Аны себепли сен аны аллай бир сюе эсенг, аны жеринде къоюп, бир жанына кетсенг, бек ыразы боллукъ эдик»,-дегенни айтып, аны къолуна бир чулгъам ахча тутдурдула. Бир кесек заманны не бола тургъанын иги ангылаялмай, кёзлерин ау басды, алай ол кючлю къыз болгъаны себепли халын аладан жашырып: «Жарсымагъыз,  Залим бла мен а жаланда шуёхлабыз»,-дегенни айтып, бурулуп кетди.

Терк окъуна заочно бёлюмге кёчюп, туугъан элине къайтды. Анда уа ол заманда иги агроном керек эди да, Фатиматны элге къайтханын эшитгенлеринде, аны ишге чакъырдыла. Къыз да сюйген ишине тохтагъанына къууанып къалды. Бир къауум жыл озду,алай аны Залимге  сюймеклиги уа бютюн кюч ала бара эди. Жюрегини къыйналгъанын да унутуп, жашыртын умутлай жашай эди

.Бир кюн Фатимат, жер сюрлюк тракторчулагъа буйрукъ бере тургъанлай, узакъдан бир жашны ауанасын кёрюп, ол Залим болгъанын ангылап, тамагъы окъуна къургъакъсыды. Ол жууукълашхандан сора уа, жунчугъанын жашыра: «Къайдан ажашып келгенсе бизни жерлеге уа?»-деп сорду. Жаш да, хапарын оюннга тарта: «Да ма, сен мында жангыз кесинг жетишалмайса дегенни эшитип, болушур муратда келгенме!»-деп жууаплады. Тёгерегине-башына къарап, табийгъатны ариулугъуна сукълана, анда жашаргъа деген умутун билдирди.

 Бир кесек замандан, Фатимат бла Залим юйюр къурап, сюйген усталыкълары, ишлери бла кюрешдиле.Шахаргъа уа ала жаланда къонакъгъа келип, кече къалыргъа да унамай, эллерине, юйлерине къайтадыла. Хасан бла Мариям а, жашларына бай къыз излей, кюреше кетип, андан да къуру къалдыла.