«Болгарлыла тепсеулерибизни аланыкъылагъа ушатхандыла, кеслерине да чакъыргъандыла»

«Балкария» фольклор-этнография къырал тепсеу ансамбльни солисткасы Жанатайланы Ирэна иги кесек замандан бери   жашчыкъланы бла къызчыкъланы тепсерге юйретеди, ала бла  республикада, Россейни кёп регионларында, шахарларында, ол санда  тыш къыраллада да болгъан тюрлю-тюрлю фестивальлагъа, конкурслагъа, концертлеге да тири къатышады.  Кёп болмай ол  кеси юйретген элли тёрт къызны бла жашны элтип, Тюркню Зонгулдак шахарында бардырылгъан  фестивалгъа къатышып, махтау алып  къайтханды. Аны юсюнденди тепсеучю къызыбыз  бла ушагъыбыз. 

– Ирэна, Тюркге ким чакъыргъанды сизни?

– Тифлисде бардырылгъан   фестивальладан биринде бизни  Тюркден ким эсе да кёргенди. Андан сора кеслеринде бардырылгъан тепсеу байрамгъа   чакъыргъанды. Бир-бир сылтаула бла  биринчи жыл баралмагъанбыз, андан сора   ковид ючюн  тышына чыгъалмагъанбыз. Ала уа бизни  чакъырып тургъандыла.  Сора аллай бир сабий бла кеси аллыма  тебиреп къалыргъа базынмагъанма. Хар бирини ата-анасы бла сёлеширге, келиширге, аланы ыразылыкъларын алыргъа  керек эди. Ма аллай чырмаула бла да  кёп мычыргъа тюшгенди. Бу жол а тебирегенбиз. Биргебизге ата-аналаны бир къаууму да келгендиле. Насыпха, бир тюрлю чырмаусуз, тап къайтханбыз.

– Анда сизге къалай тюбедиле?

– Фестивальны къурагъанла бизни сакълап тура эдиле. Ала бизге жарыкъ тюбеп, Къара тенгиз жагъасында къонакъ юйге ашыргъандыла. Ол кюн солугъанбыз, экинчи кюн эрттенликде уа фестивальгъа  атланнганбыз эмда  сахнагъа чыкъгъанбыз. 
Фестиваль  шахарны кёп жерлеринде бардырылгъанды. Къайры барсакъ да, бизни бек ариу кёргендиле, тепсеп бошагъаныбыздан сора гюлле, саугъала да келтиргендиле. Бек башы уа – толкъун къарслары бла къууандыргъандыла.

Биз кёп болгъаныбыз ючюн энчи автобус берген эдиле. Аны бла айланнганбыз. Зонгулдак шахарны бек уллу эмда бек сыйлы сахнасында тепсегенибизден сора да, тенгизни жагъасында да  маданият юйлени сахналарына чыгъаргъа тюшгенди. 

Тюрклюле бир ненча фестивальны бир кезиуде бардырадыла. Бу жол биз экисине тюшгенбиз. Бири – маданият, экинчиси да спорт бла байламлы. 

– Къаллай тепсеулерин элтгенди  «Кавказны ёхтемлиги»?

– Тепсеулерибиз кёп эдиле. Аланы араларында  «Сандыракъ»,  «Кафа», дагъыда чеченлилени, эбизелени, башха  кавказ халкъланы тепсеулери да бар эдиле.  «Чыпчыкъланы тепсеулери»  уа бизни атыбызны айтдыргъан, танытдыргъан тепсеудю. Аны къайда  да бек жаратадыла.

Былайда бир затны чертирге сюеме: бизде гитчеле да тепсейдиле. Ала абаданладан  артха къалмайдыла. Барысына да бек ыразыма, къыйналгъан эселе да, бетибизни чыгъаргъандыла, ансамблибизни атын  айтдыргъандыла. 

– Кесинг а тепсегенмисе?

– Ары баш ием Шауаланы Рамазан да баргъан эди да, бир кере чыкъгъаныбыздан сора сахнагъа, фестивальны къурагъанла бизни  кёп кере чыгъаргъандыла. Биз да угъай демегенбиз, миллет тепсеулерибизни кёргюзтгенбиз. 

– Кимле къатышхандыла фестивальгъа?

– Аны халкъла аралы магъанасы болгъаны себепли, анга кёп тыш къыраллы фольклор, жыр эмда тепсеу къауумла келгендиле. Аланы араларында  молдаванлыла, туркменлиле,  болгарлыла, греклиле, дагъыда кёп башха миллетлени келечилери барэдиле.  

– Шахарны айбат жерлерин а кёралгъанмысыз?

– Хау, сейир жолоучулукъла къуралгъандыла, бизни ашырып айланнган адам шахарны, къыралны, тенгизни юслеринден да эс бурурча хапарла  айтып тургъанды. Тенгизни къатында орналгъан Зонгулдак шахар ариуду, уллуду, тизгинлиди. Ары солургъа баргъанла да кёпдюле. 

– Саугъаларыгъыз да болурла?

– Ала кёп эдиле, алай бирини юсюнден энчирек айтайым. Бир кюн фестивальгъа къатышханлагъа ол районну губернатору, шахарны мэри да келип, энчи бизни къауум бла ушакъ этгендиле. «Кавказны ёхтемлиги» тепсеп бошагъандан сора уа,  мэр, сахнагъа кётюрюлюп, тепсеучюлерибизге, манга да уллу ыспас этгенди, саугъа да бергенди. Аллай сый жаланда бизге берилгенин чертирге сюеме.

Бизни  юсюбюзден  ол шахарда чыкъгъан битеу газетле «Усталыкъларын кёргюзтгендиле» деп  жазгъан эдиле, суратларыбызны да салып. Биз газетлени да алып келгенбиз.

– Ненча кюн турдугъуз Тюркде?

– Он кюн. Биринчи эмда ахыр  кюнден къалгъанларында,   концертледен сора да, башха  ишлеге да къатышханбыз. Бек сейирлик  программалары бар эди. 

– Сизни тюрклюле дагъыда чакъырыргъа айтдыламы?

– Тюрклюле не заманда да ыразыдыла биз барып, сахналарында тепсесек. Болсада бизни болгарлыла, эбизеле, молдаванлыла, венгрлиле  да чакъыргъандыла кеслерине. Болгарлыла уа  бизни  тепсеулерибизни бир-бир кесеклери аланыкъылагъа ушагъанларына эс бургъан эдиле.