Намыс, сый да - этиминге кёре

Бир кере уллу шахарладан биринде болгъанымда, мында биреуленден ыразылыкъ айтыргъа деп, бир малкъарлы жашха тюберге баргъан эдим. Кертисин айтсам, аны жокълагъаныма  ол да бек ыразы болгъан эди, бютюнда ана тилде саламлашып киргенимде. Ол сагъатда аны бети къалай жарыгъанын къагъытха къалай салалгъын? Аны бла ушагъым эсимден кетмейди. Алай нек болгъанын а бирде ангылайма, бирде тюшюналмайма.

Коридорну эки жанында эки кабинет. Биринде бизни жашны аты жазылып. Бизникине кезиулерин сакълагъан адам кёп болгъанын кёргенимде, былай некди деп сорама. Бири: «Хасандан уста врач жокъду. Мен жаланда ол къараса сюеме», – дейди. Бирси къошады: «Ол, башхала къол булгъап къойгъанда, къартды дей болур эдиле, мени ёлюмден къутхаргъанды».  Ючюнчюсю айтады: «Мен операциядан сора кесиме келмей бир ненча кюн тургъанма. Наркоз бергенлеринде да эм ахыр кере аны кёзлерин кёргенме, уяннганда да – алай…». Сары шинли жарыкъ тиширыу: «Хасан, мени докторум, адамлыкъ жаны бла да энчиди – полюсунг жокъду деп тохтагъанларында, ол бу аурууну оздурургъа жарамайды деп, тешилген чегими тигип, манга жангыдан жан кийиргенди».

Кавказ миллетге ушагъан, баям къазакъ болур эди, добар киши уа: «Билемисиз, мында жангы фашистле бир арап къыралдан келген студентни боюнун кесгенлеринде, бизни Хасан оналты сагъатны ичинде аны кесилген тамырларын тигип, жанын къалдыргъанды. Аллахны болушлугъу бла. Алай болмаса, къыралла аралы дау чыгъар эди», – дейди, бетин ёхтемлик жарыта.

Жерлешими юсюнден аллай ариу сёзле эшитгеним къууандырып, кезиуюмю сакълагъан заман да кёзюме кёрюнмей къалгъаны эсимдеди.

Ауруп келмегеними билгенде, сейир этди. Саугъаларымы чыгъаргъанымда  уа – бютюнда.  Ол къыралны къалайында да таныулу адамны, уста врачны тауча ариу сёлешгени, ушакъ нёгер табаргъа термилип тургъаны туура эди.

Хапар айта келгенде, ол мында жашлыкъдан къартлыкъгъа дери нек жашагъанын сордум. Аны айтханындан бирле дерс алырла деген оюмдама.

«Мен Къызыл-Къаяда устаз юйюрде туугъанма. Атам-анам артха окъуу жыл бошалгъынчы кеталмай чырмалгъандыла алда. Артда уа, туугъан эллеринде журт къураргъа къоймагъанларын эшитип, къалай эсе да къалып къалгъандыла бир къауум жылгъа. Къайтхан а этгендиле, алай таулагъа угъай, Хасаниягъа. Анда жашап тургъандыла, ахыр ышыкълары да тапхандыла анда ахлу-жууукъ арасында.  

Мен школну Къыргъызда бошагъанма. Ол заманнга Хасанияда юй да алгъан эдиле атам-анам. Барама, ахшы умутларым бла, университетге киреме деп. Школда окъугъанымда окъуна дзюдо бла кюрешгенме. Спорт жаны бла, окъууда да  жетишимле этген жаш, келеме, алай… киралмайма. Билимге да бир къошакъ керек болгъанын, къолумдан да келлик эди, кеч ангылагъан эдим. Ол ёпкелегиним бла артха Къызыл-Къаягъа къайтама да, школда ишлейме. Экинчи жыл, артыкъ бек да къыйналмай, Къыргъыз къырал медицина институтха киреме. Аны айырма бошайма. Фрунзеде ол заманда Рачик Авитян деп бир белгили хирург бар эди, асыры анга ушаргъа кюрешгенден, кёл салып окъугъанма.

Ординатураны уа Ленинградда Онкология институтда ётгенме. Ол заманда шахарны аты алай эди.  Кече – больницада, кюндюз – окъууда, иш эбине алай юйреннгенме.  Устазларым, ишчи нёгерлерим да андан ары аспирантурагъа киририрге таукеллендиргендиле. Пропискасыз ары алмай эдиле ол заманда. Аллай тёре болгъанды. Болсада, анга да къарамай, устазларымы болушлукълары бла онкологиядан кандидат диссертациямы къоруулагъанма. Билим мында бек керекди. Ансыз бир зат да эталлыкъ тюйюлсе. Бёрю жыйындачады иш – къарыусузну ашап къоядыла киши жеринде. Намыс, сый да этиминге кёре бериледиле.

Андан арысында бир белгили больницада ишлеп, аны баш врачыны хирургия жаны бла орунбасары болгъанма. Доктор диссертациямы да хазырлагъанма. Бир сейирим, аны къоруулагъан заманымда манга къажау болуп ким чыкъгъанын билемисе? – Мен къонакъбайлыкъ этип тургъан таулу жаш! Нальчикден келсе бир жумуш бла, конференциямы, башхамы болады, мени юйюмде жашагъанды. Алай нек болду деп телефон бла соргъанымда уа: «Сен, Нальчикге келип, мени жерими алыргъа боллукъса да, андан», – деп къысха жууап бергенди.

Алай мен ол себепден къалмагъанма мында. Юйюрюм ючюн жашайма. Жангыз жашым барды. Ала ары барып жашау эталмазлыкъларын билеме, аланы къоюп мен да кеталмайма. Ёсгенди жаш, алай ата-анасыча врач болургъа сюймегенди – билимли юристди.  Швецияда да ишлегенди бир къауум жыл, мында да барды, бек уллу болмаса да, къуллугъу. Анга анангы тукъумун алсанг, жашаргъа тынч боллукъду деп юйретген эди бир тамата. Унамагъанды. Таулума деп къойгъанды (былайда ушакъ нёгерими бетин ыспас бла къууанч бирден жарытадыла). Жашау нёгерге да малкъар къыз излейди, баям, мени ыразы этерге сюйюп.

Атам-анам кетгинчи жыл сайын барып тургъанма Нальчикге. Юйдегим а  ол затны артыкъ жаратмай эди да, аны жолгъа чыгъарама деген зыраф иш болгъанын ангылап, къаты болмагъанма. Алай, жукъ айтып, жюрегими уа къыйнамагъанды. Ол интеллигент юйюрде жангыз ёсгенди да, къарындаш-эгеч татлылыкъны, кавказ миллетледе жюрюгенча, экиге, ючге айланнганны да туугъан эгечинг, къарындашынгча кёрген дегенча затланы ангыламайды. Жаш заманында ол затны эсге алмадым, асыры ишге бла окъуугъа берилгенден. Энди уа кечди: жашай баргъанда ол – кеси миллетине, мен да кесибизге тарта барабыз.

Бир кюн бир узакъ жууугъум сёлешеди, ауругъаны болуп. Къарындашымды деген болур эди, юй бийчем а: «Хасанны чеплеу башда чеплеу бюртюкледен эсе кёпдю жууугъу», – деп, алай береди манга телефон чолпуну. Не дериксе анга? Тюзетирге уа… жашау къысхады…»

Хапар сора турама Хасандан. Жашау нёгери алышханды дуниясын. Жашы алыкъа юйдегиленмегенди. Халкъындан узакъда жангызлыкъ босагъасын сакълагъанны кёп ауарасы болур. Тынч тюйюлдю ортада къалгъан.