«Ата - бабаларыбыздан къалгъан хазнаны сакъларгъа эмда байыкъландырыргъа борчлубуз»

Бир жол газетни  ишини юсю бла Къарачай-Черкес Республиканы Бал чучхурла къатында жыл сайын бардырылыучу «Айран» байрамгъа барама. Тёреде болуучусуча, анда уллу чанда сют уютуп, таулу айранны жарашдыргъандан сора да тюрлю-тюрлю устала этген ишледен аламат кёрмючле бла да шагъырейленирге, сейирлик концерт программагъа да къараргъа  боллукъ эди. 

Малкъарда бла Къарачайда не заманда да бек сыйлы усталыкъладан бирине темирчиликге хунерлик саналгъанды. Тиширыула омакълыкъгъа жюрютген ариу затланы хазырларгъа къолундан келгенни дебери да бийикде эди. Бюгюнлюкде да ол искусство сауду. Аны бла фахмулу жашла кюрешедиле. Аладан бириди къарачайлы  Салпагъарланы Мурат. Ол аламат ариу затла ишлейди. Ала бла мен «Айран  байрамда» шагъырейленнгенме.

Жаш, Къарачай-Черкес Республикада, Ючкекенде, кесини мастерскоюн ачып, бир къауум жылдан бери ишлеп турады. Ол башчылыкъ этген «SAL-PAGAR» ювелир ательеге бюгюн заказ этер ючюн, кёп адам келеди. Уста Кремль дворецде бардырылгъан СКФО-ну халкъларыны искусстволарыны усталарыны биринчи фестивальларына, «Крокус Экспо» халкъла аралы кёрмючле арада «Золотой глобус» деген эришиуге да къатышханды. Кеси да КъЧР-ни Халкъ жыйылыууну (Парламентини) президиумуну Сыйлы грамотасы бла саугъаланнганды.

Муратны аппасы агъач уста эди да, кеси къолу бла сейирлик затла ишлеп тургъанды. Анасы Асият, хунерли художникча, сурат салады. Жашын бу усталыкъгъа юйренирге да ол кёллендиргенди. Адамны бир ишге тартылыуу кёбюсюнде сабийлигинден келеди. Мурат да суратлау искусствогъа гитчелигинден итиннгенди. Ташчыкъла бла ойнагъан а аны жаны-тини эди! Бир оюнчакъ жюзюкле, сыргъала тапса, аланы ташчыкълары жерлеринде къалай тура болурла деп, тартып, чыгъарыргъа кюрешгенди. Беш жылны художестволу школгъа жюрюп, сурат ишлерге юйреннгенди.

Ювелир болургъа уа кеси да  сунмай тургъанлай келгенди. Ставропольда энчи училищени жаш «Дизайнер ювелирного изделия» деген бёлюмюн 2006 жылда бошагъанды. Биринчи кезиуде окъууда къыйналгъаны ючюн къоюпму кетейим деп кёп кере болгъанды. Тутхан ишинг, кесинг сюйгенча, бир жолдан тап болуп къаллыкъ тюйюлдю. «Тёзген тёш ашайды» деген сёз бошдан жюрюмейди халкъда. Кече-кюн демей, арымай-талмай, Мурат, сурат салып, артда уа аладан сейирлик ариу затла этип, усталыгъын ёсдюргенди. Солуу заманда суратла этип келирге буюргъанларында, жаш онусуну орунуна отузусун хазырлап тургъанды.

Каникулла жетип къаладыла да, мастерскойгъа барып ишлер онг болмайды деген жарсыу окъуна алыучу эди жюрегин. Аллахдан келген хунер а жаш устагъа тынчлыкъ бермегенди. Студент жылларында ишлеген затларын бусагъатда барысын да сыргъала, жюзюкле, боюнсала этип чыгъаргъанды. Биринчиден, диплом ишин жарашдырып бошагъан эди да, ол а андан арысында да жангы жетишимлеге кёллендиргенди. Омакъ колье бла уста тёрт айдан аслам заманны кюрешгенди. Ол 1500 багъалы таш бла жасалыпды. Къуру аланы салыргъа окъуна бир ай кюреширге тюшгенди.

– Окъуугъа кирген биринчи жылларымда кетип къалыргъа да кёп болгъанма, - деп хапарлайды жаш. – Алай, салгъан къыйынымы къызгъанып, кесими кёлсюзлюгюме айып эте, дагъыда жангыдан ишлеп тебирей эдим. Бир солуу кюнюм болмагъанды ол заманда. Мастерскойгъа кирирге онг тапмасам, олтуруп, сурат салып, эскизлеге кёре багъырдан заготовкала хазырлап тургъанма.

Анга заказ бла келген экинчи быллай затны этмезсе деп тилесе, анга да угъайы жокъду. Нек дегенде ювелир ишле жангыз бир экземплярда болсала, бютюнда сыйлыдыла. Муратны къолундан чыкъгъанла, сёзсюз, ариудула, багъалары да бек бийикди. Алай ол чырмау тюйюлдю алтындан, кюмюшден, накъут-налмасдан къолларын, боюнларын, къулакъларын жасап айланыргъа сюйген къызлагъа. Хар бери келген жюреги ыразы болгъан бир зат тапмай кетмейди. Аланы жарашдырыргъа материалны уа тюрлю-тюрлю жерледен келтиредиле: бриллиантланы Якутиядан, жаухар ташла бла перламутрну Къытайдан, опалны Австралиядан. Топаз, аметист, рубин, сапфир, изумруд а Ставрополь крайда да табыладыла.

Алгъа Салпагъарланы Муратны ишин кёпле ангыламагъандыла. Жылла оза баргъанлары бла уа заказла кёпден-кёп бола тебирегендиле. Энди уа аны жарсытхан - заман жетмегениндеди. Бусагъатда жашха Къарачайдан, Черкесскден, Кисловодск шахарладан да терк-терк келедиле. Кеси жетишмегенде, ишге жаш адамланы алып, юйретирге да кюрешеди. Алай, не медет, бу фахму Аллахдан тюйюл эсе, юйреталлыкъ тюйюлсе! Алай бла болушлукъчу да табалмайды бизни жигитибиз.

- Мен студент заманымда мода журналланы сатып алып, аланы аллындан ахырына дери тинтип чыгъыучу эдим. Кюлсегиз да, анда тиширыуланы омакъ затларына къарамай, саулай дуниягъа атлары белгили кутюрьелени коллекцияларына бургъанма эсими. Бир гитче затчыкъны окъуна ычхындырама деп, алай юйреннгенме. Ала тиширыугъа жаланда жыйрыкъ кийдирип къоймайдыла, тыш сыфатын толусунлай къурайдыла. Мен да ол фахмугъа юйренир ючюн, кёл салып кюрешгенме. Алай бла «Астрал» коллекциямы жарашдыргъанма. Анда бир энчи философия оюм жокъду, жалан да геометриядан чыкъгъан формалача ишленнгендиле ол затчыкъла, - дейди жаш.

2008 жылда Мурат, кеси да билмей тургъанлай, бир жангы коллекцияны къурап къойгъанды. Ол заманда хар ким да сюйюп къарагъан «Властелин колец» жомакъгъа аны да кёзю жетеди. «Сёз бла айтып ангылатмазча, бир сезимле келген эдиле башыма, - дейди ол. – Ауузум ачылып, анда жигитлени башларында диадемалагъа, балконлада темирледен этилген парапетлеге къарап тургъанма. Сагъыш эте келип, «Эльфы» коллекциям алай жаратылгъанды. Этиучюмча, суратла салып тебирейме. Ол бек уллу, къыйын да жыйымдыкъ болгъанды. Кёбюсюнде алтын бла кюмюшден этиледиле ала. Къара тюрсюнлени да хайырланмайма, ташланы уа бек ариучукъларын, гитчечиклерин салама. Бу ызны кёпле орта ёмюрню стили бла тенглешдиредиле. Мен къарагъан кинолада жангыз да диадемала бар эдиле. Жюзюклени, сыргъаланы, боюнсаланы, билезиклени уа кесим къурагъанма», - деп чертеди уста.

Темирни юсюнде салгъан оюланы Мурат кеси жарашдыргъанды. Анга дери ол амалны бир адам да билмегенди. Кертисин айтханда, аллай омакълагъа, башха тиширыулача, эс бёлмейме, алай Салпагъарланы жашлары этген «боюнчакъла» уа мени, дагъыда кёрмючге келген кёп тиширыуланы угъай да, эр кишилени  да сейирге къалдыргъандыла. Алтындан, кюмюшден, алагъа салыннган багъалы  ташланы ариулукъларына, сейирликлерине эс бурмай да къалай къаллыкъ эдинг. Аладан бирлерин къолума алып, жууукъ къарагъанымда жюрегим бир бек  къозгъалып, сейирлик  сезим бийлеген эди мени, аны бир- эки сёз бла айтып ангылатхан а тынч тюйюлдю!

Уста  «Аланла» деген коллекцияны да жарашдыргъанды. Аны да адамла бек сюйюп аладыла. Уллу алтын неда кюмюш затланы юслеринде Мурат ташладан бир башха тюрлю амал бла тукъум тамгъаланы салады. Аллай жюзюклени уа эр кишиле сюйюп аладыла. Андан сора да, «Фантазия» бла «Дельфины» коллекцияны хазырлагъанды. Алай бла жылны ичинде 30-35 затдан къуралгъан эм азындан бир коллекцияны жарашдырып чыгъарады.

Законнга тийишлиликде хар ювелир да кеси этген затланы къырал пробагъа жиберирге борчлуду. Ростовдагъы пробирный палата Салпагъарланы Муратха да бергенди аллай шагъатлыкъ къагъыт. Суратлау искусство толусунлай бир сейирлик оюладан къуралыпды. Ол хунерде халкъ чыгъармачылыкъ бла кюрешгенле бийик жетишимле болдургъандыла. Ала бир башхагъа ушамагъан, халкъны кесини энчилигин кёргюзтген оюула къурагъандыла. «Бизни халкъ чыгъармачылыгъыбыз бек байды. Ата- бабаларыбыздан къалгъан хазнаны сакълап, кесибиз да къоша, андан ары да айныта барыргъа борчлу болгъаныбызны унутургъа жарамайды», -дейди  Салпагъарланы Мурат.