Мудахлыкъны кечеси кёплени жарсытханды

Герпегеж кечирек къуралгъан тау эллерибизден бириди. 1944 жылда кишилени асламысы Ата журт урушха чакъырылып эдиле. Юч адамы къанлы къазауатха кетген юйюрле да болгъандыла элде. Къалгъанла уа, уллусу-гитчеси да, колхоз ишни бардыргъандыла. Школчуладан  бригадала къуралып, ала да кюрешгендиле. Къагъанакълары  болгъан тиширыула окъуна иш кёллю эдиле. Сабийлерин, бешикле бла элтип, терек ауанада къоюп, тиширыуладан бири алагъа къарай, къалгъанлары уа кюн узуну бахчалада кюрешгендиле.

Тёртюнчю мартда Герпегежге юч офицер келеди. Эл советни председатели Кючмезланы Ибрагимге тюбеп, къагъытларын да кёргюзтюп: «Биз мында командировкадабыз. Ыйыкъ чакълы бир турлукъбуз. Сен а бизге кече къалыр жер мажар»,-дейдиле.

Ол заманда элде тынгылы журтладан бири Герийланы Юсюпню юйю эди. Анда, андан сора да, аны юй бийчеси, эки жашы, бир къызы, дагъыда школда устаз болуп ишлеген украинлы тиширыу да жашагъандыла. Юйню  иелери, жангы къонакълагъа артыкъ ыразы болмагъанлыкъгъа, Эл советни председателини оноууна къаршы туралмагъандыла. Отоуланы бирин алагъа бергендиле.

Аскерчилени аш-суулары да юйюрню боюнунда болгъанды. Кюндюз а, ала элге  чыгъып, тёгерекге-башха къарап, адамла бла шагъырей бола эдиле.

Жетинчи март болду. Эл советни оноуу бла эрттен ала герпегежчиле,  уллу-гитче демей, элден беш-алты километр узакълыкъда жол ишлерге тебиредиле. Кюреги болгъан – кюрек, чагасы болгъан – чага, ылытхыны болгъан-ылытхын алып чыгъадыла ишге. Жолну айланч жеринде дуппур барды. Аны къазып кетерирге керекди.

Абаданла, къарыулуракъла, аны башына чыгъып, ылытхынла бла оядыла, къалгъанла уа, топуракъны, ташны, бокълауучлагъа жюклеп, жолну бирси жанында чатха ташыйдыла.   Иш бек къыстау барады. Бир заманда машина таууш чыгъады. Адамла, ишлерин къоюп, къарамларын ол жанына бурадыла. Аушигер жанындан Къашхатау таба баргъан жолда «Студебеккер» машинала кёрюнедиле. Барысында да – аскерчиле.

Солдатланы  бирини кёнчеги-аскерчини, кёлеги-башха. Кёбюсю алай-алай, тюрлю-тюрлю кийинипдиле. Къобуз сокъгъанла, жырлагъанла да бардыла. Жанындан къарагъан, сёзсюз, была солургъа баргъан сунарыкъды.

Герпегежчиле ол кюн кечге дери ишледиле. Арып-талып, юйлерине жыйышадыла. Билмей эдиле алагъа  къаллай танг атарыгъын. Кёплеге уа эллеринде ахыр кече болгъанын.

Сегизинчи март. Сагъат тёрт. Алыкъа танг атмагъанды. Эшикле къагъылдыла. Эл ичинде - ит улуу, хар юйге экишер-ючюшер солдат юлешинип. Аланы къолларында сюнгюлери бла бешатар ушкокла, автоматла.

Герийланы Юсюпню къол тирмени бар эди. Аны ол заманда кёпле хайырланнгандыла. Ким жарма  тарта эди: элеп, ууагъындан гыржын биширгендиле, базыгъырагъындан хантус, как этгендиле.

Герпегежчиле мирзеулерин ёгюз арбала бла Бабугент башында тирменнге элтип болгъандыла. Арада уа, башында айтханыбызча, къол тирменни да хайырланнгандыла.

Солдатладан бири, тирменни кёргенлей: «Сизни жолугъуз узакъды. Биз да билмейбиз къайры, къалайгъа барлыгъыгъызны. Бу уа сизге керек боллукъду. Негиз къалса да, муну уа биргегизге алыгъыз, ким биледи, сиз барлыкъ жерде быллай бармыды-жокъмуду»,-деген эди.

Тёшек-жууургъан, аш-азыкъ да алыргъа къойдула, машинагъа жюкледиле, ол санда къол тирменни да, адамла да ары олтурдула.

Адамла арасында табыладыла терсбоюнла. Ол зарауатлыкъ жетип тургъанда да. «Юсюпню юйюрю кёп хапчук алгъанды, хар ким да алай этсе, биз а къайры сыйынырыкъбыз?»-деди, орусча жарты-къурту жармалай, бир тиширыу солдатлагъа.

Аскерчиледен бири, машинагъа минип, жыйылып тургъан хапчукланы хазна къоймай артха тёкдю. Ол санда къол тирменни да…

Герпегежчилени «Студебеккерле» бла Нартаннга келтирдиле. Адамла, техника асыры кёпден, ол тийреде аякъ басар жер жокъ эди. Онеки-онюч юйюрню бирер вагоннга олтуртдула. Вагонланы терезечиклери бар эдиле, аланы да бегитдиле, эшиклерин да тышындан къаты этдиле. Адамла вагонлагъа минер-минмез, бухчакъдан баргъанча,  жауун жаууп башлады.

Поезд тебиреди. Халкъ а тынгылауну басыпды. Тюшлериндеча, уллу къыйынлыкъ жетип тургъанын ангылаялмайды. Прохладныйден ётюп башлагъандан сора уа, тиширыула жиляу-сыйытха берилдиле: «Энди была бизни къайры эсе да элтедиле?»- деп.

Станциядан экинчисине жетген жерде гыржын бла тюй хантус бердиле. Элледен, шахарладан кенгирек жерледе уа, поездлени тохтатып, тогъуз-он минутха адамланы кеси кереклерине эркин эте эдиле.

Алай бла жол онбеш сутка алды. Герпегежчилени бир къаууму Алма-Атагъа тюшдю, башхалары уа – Къыргъызстаннга. Бирсилеча, ала къыйналгъан да этдиле, ёлет азабын да чекдиле. Топуракъ юлюшлери эллеринде, жерлеринде болгъанла уа сау-саламат юйлерине, журтларына  жыйышдыла.

Бюгюнлюкде Герпегежде эки жюзден артыкъ юй барды. Адамла мал ёсдюредиле, жерчилик бла кюрешедиле, кеси къыйынлары бла жашайдыла. Зарауатлыкъда ёлгенлерин а, унутмай, эсде тутадыла.

Османланы Хыйса.
Поделиться: